Het wordt steeds drukker in het Johan van Hasseltkanaal, een zijkanaal van het IJ in Amsterdam-Noord. Hier ontstaat namelijk de drijvende woonwijk Schoonschip. De steiger werd als eerste geplaatst, die steekt 45 meter het kanaal in. “Met zo’n steiger creëer je echt een buurtje omdat de woningen eromheen liggen”, vertelt Marjolein Smeele, een van de initiatiefnemers en toekomstige bewoners.

Zelf de buurt creëren

Die wijk ligt in Buiksloterham. Een gebied in Amsterdam-Noord waar veel industrie is geweest, de grond voor een deel vervuild is, maar waar de gemeente nu duurzame nieuwbouwprojecten ruimte geeft. Zo zijn er in de wijk ook veel zelfbouwkavels gevuld met energiezuinige woningen. En ook voor het kanaal had de gemeente plannen voor een drijvende woonwijk. Hoe precies, dat mochten de toekomstige bewoners zelf bedenken. Als duurzaamheid maar onderdeel van het plan was.

De plannen van de gemeente dateren al van meer dan tien jaar geleden. Toen zag Smeele de schriftelijke plannen van de gemeente voor een duurzame drijvende wijk voor het eerst. Dat leek haar wel wat. “Amsterdam vind ik eigenlijk best anoniem, dus ik heb altijd gedacht de stad uit te gaan als ik kinderen zou krijgen. Maar wat als je je buurt zelf kan creëren?”

Smeele kwam in contact met andere mensen die al bezig waren dromen over deze wijk op papier hadden gezet en sloot zich samen met haar vriend aan. Zij is architect en hij werkt voor DSM. “We hebben allebei in Delft gestudeerd en die technische achtergrond die we hebben ontbrak nog bij het clubje creatieve mensen die mooie ideeën hadden bedacht voor Schoonschip.

Schoonschip werd een stichting waar de toekomstige bewoners met elkaar gingen samenwerken. Er werden werkgroepen opgericht waar ze nadenken over bijvoorbeeld het delen van een elektrische auto en de materialen van de woningen.

Ze wijst vanuit haar werkplek op de Ceuvel naar het stuk in het kanaal waar de drijvende kavels liggen. De helft van de woningen delen een kavel  “Dan deel je de voordeur en technische installaties, maar heb je verder alles voor jezelf. In de bak komen de slaapkamers, de badkamer en de machinekamer waar bijvoorbeeld de zonneboiler zich bevindt. Op de eerste verdieping is de woonkamer. En iedere boot krijgt een groen dak met zonnepanelen.”

Eén energie-aansluiting

Smeele vertelt dat de zonnepanelen, de goede isolatie en de boiler om water te verwarmen, eisen van de gemeente waren die plannen hebben om Buiksloterham helemaal ‘circulair’ te maken. “Maar we gaan veel verder dan die eisen. Het bijzondere aan Schoonschip is dat we met 46 huishoudens maar één aansluiting op het energienet hebben. We betalen maar een keer de aansluitkosten. Dat is ontzettend vooruitstrevend.”

Ze legt uit dat iedere boot zijn eigen batterij heeft om de energie tijdelijk op te slaan. Verder is iedereen aangesloten op een smart grid, deze bepaalt of je de energie bewaart, aan de buren levert of teruglevert aan het net. Wat op dat moment het slimst is.

“Alles wordt bemeten. We zullen soms nog energie van het net nodig hebben. Op dit moment houden we de standaard bedragen aan die een energiemaatschappij ook aanhoudt. Zodra alle kavels zijn aangesloten en alles helemaal werkt, gaan we experimenteren met manieren waarmee we onszelf kunnen stimuleren om energie zo te gebruiken dat we nog minder van het net hoeven in te kopen.”

Om dit te kunnen doen heeft Schoonschip een ‘experimentele status’ gekregen van het rijk. “Want we spelen eigenlijk zelf voor energieleverancier en dat mag volgens de wet niet.”
 

"Het bedrijf dat ons smartgrid uitdacht, Spectral, heeft kortgeleden samen met Schoonschip en projecten in de buurt subsidie gekregen om een groter smartgrid te gaan bouwen," vertelt Smeele.

Stel dat het goed werkt. Gaat dit dan op grotere schaal plaatsvinden? En kunnen we er ook iets van leren als we niet een boot tot onze beschikking hebben? Smeele zegt van wel, het gaat vooral om hoe we met energie omgaan. Dat kan ook in een huis op land. “Ik wil dat mensen onze ideeën gaan kopiëren. Het liefst beter dan dat wij gedaan hebben.”

Schoonschip heeft daarom een subsidie gekregen van Stichting Doen om alle ideeën op platform Greenprint te delen. Zo wordt het helemaal open source en kan iedereen inzien hoe alles in elkaar zit. Smeele: “Zo wordt Schoonschip niet alleen voor de happy few, maar voor steeds meer mensen. Iedereen mag leren van onze fouten.”

Fotografie: Pieter van den Boogert, Bas Berkhout