Positieve verandering begint bij eigenwijze mensen die zeggen: het kan wél. Neem windmolens, zegt Kees Vendrik. “De afgelopen jaren is de prijs van windenergie met ruim 70% gedaald. Het is nu een concurrerend alternatief voor stroom uit kolencentrales. Maar dit succes is wel te danken aan burgers en ondernemers die vijfendertig jaar geleden de eerste windmolens neerzetten. Meestal tegen veel scepsis en goedbedoelde raad in. Want begin jaren 80 was je gekke Henkie als je een windmolen bouwde. Die kóstte alleen maar geld.”

Maar kijk wat er gebeurde, zegt Vendrik. “De bouw van windparken nam een hoge vlucht en de investeringen per molen kelderden spectaculair. Nu is windenergie niks bijzonders meer. Het is geen alternatief, het is mainstream. Windenergie is een groen succesverhaal.”

Hoofdrolspeler in het klimaatdebat

Er zijn twee grote thema’s waar Kees Vendrik zich al decennia vol bevlogenheid voor inzet: de overgang naar een duurzame economie, en de bouw van een inclusieve samenleving waaraan iedereen kan deelnemen. Dat deed hij twaalf jaar lang als energiek en sociaal bewogen Kamerlid voor GroenLinks. En dat doet hij sinds begin dit jaar als een van de hoofdrolspelers bij de onderhandelingen over het nationale Klimaatakkoord. Vendrik is voorzitter van de klimaattafel Elektriciteit, een van de vijf werkgroepen die het Klimaatakkoord voorbereiden (zie kader).

Daarnaast werkt Vendrik sinds 2017 bij Triodos Bank. En ook daar richt hij zich op de thema’s groen en sociaal. Vendrik: “In die zin voelt de overstap van politiek naar bank voor mij opvallend klein. Want inhoudelijk gaat het mij om hetzelfde: bouwen aan een veerkrachtige en duurzame samenleving waar iedereen aan mee kan doen.”

Maar er zijn toch ook grote verschillen tussen de politiek en de bancaire sector?

“Uiteraard. Maar die hebben vooral betrekking op de instrumenten die ze inzetten om sociale en duurzame doelen te bereiken. Bij Triodos Bank is het instrument om verandering te stimuleren onder meer: financieren van duurzame, innovatieve ondernemers. In de politiek gaat het vooral om wetgeving. Bijvoorbeeld op het gebied van het beprijzen van CO₂-productie. Want als bedrijven flink moeten gaan betalen voor het uitstoten van broeikasgas, hebben ze een direct financieel belang bij het terugdringen daarvan. Ik heb me daar als Kamerlid altijd hard voor gemaakt. En dat doe ik nu vanuit Triodos Bank nog steeds. Zo probeer ik het belang van het beprijzen van CO₂ onder de aandacht te brengen van politieke partijen en van het Europees Parlement.

“Duurzaamheid en een betrokken samenleving kunnen niet zonder elkaar”, zegt Vendrik, die gepassioneerd en vol vuur praat als het gaat om de onderwerpen die hem na aan het hart liggen. “Grootschalig overstappen naar duurzame energie is een enorme operatie. Als je burgers daarbij niet betrekt, organiseer je je eigen weerstand. Dat zie je bij de plaatsing van windmolens in de woonomgeving. Als dat gebeurt door een bedrijf dat bewoners negeert, ontstaat er een stuwmeer aan bezwaarprocedures. Maar als de turbines bijvoorbeeld door een coöperatie worden gebouwd die van de mensen zélf is, gaat het veel sneller.”

> Lees hier het verhaal van energiecoöperatie Deltawind, en hoe het bewoners betrekt bij de ontwikkeling van windmolenparken

Een half miljoen huizen met zonnepanelen

Als het gaat om de overstap naar duurzame energievoorziening, is er geen gebrek aan inzet van burgers en bedrijven, ziet Vendrik. “Kijk naar zonne-energie. Vijf jaar geleden was de verwachting dat er rond 2018 zo’n 80 duizend huizen zonnepanelen op hun dak zouden hebben. Maar die verwachting is ruimschoots overtroffen. Vandaag de dag zijn er maar liefst een half miljoen huizen met zonnepanelen. Wow, wat een inzet, wat een betrokkenheid!”

“De overgang naar een duurzame energievoorziening waar we nu aan werken, is de verandering waar we al dertig jaar op wachten”, zegt Vendrik. “In 1989 verscheen het eerste Nationaal Milieubeleidsplan. Daar stond al in wat we nu gaan doen: fors terugdringen van broeikasgassen, en grootschalig overstappen naar duurzame energie.”

In die tijd was Vendrik beleidsmedewerker in de Tweede Kamer, en verbonden aan een van de fracties die later zouden opgaan in GroenLinks. “Ik vind het geweldig om mee te werken aan de verandering waar we het al jaren over hebben. Eindelijk!”

Maar die verandering moet nog wel op stoom komen. Wat is daarvoor nodig?

“Ik denk dat duurzame koplopers daar een belangrijke rol bij spelen. Denk aan duurzame ondernemers, en aan burgers die bijvoorbeeld een lokale energiecoöperatie opzetten. Zij inspireren de rest van de samenleving om mee te gaan. Bij Triodos Bank kom ik dagelijks innovatieve koplopers tegen. Hun inzet geeft me het vertrouwen dat het gaat lukken.”

Toch leven er bij burgers en bedrijven veel vragen over de overstap naar een duurzame energievoorziening, weet ook Vendrik. “Zo maken huiseigenaren en huurders zich zorgen over de betaalbaarheid van hun toekomstige energievoorziening. Een centraal onderwerp bij de overgang naar duurzame energie is de afbouw van het aardgasverbruik. Dat betekent dat er alternatieve energiebronnen moeten komen, zoals warmtepompen. Maar die alternatieven kosten geld. En dus vragen burgers zich af wie dat gaat betalen.”

Dat zijn toch begrijpelijke zorgen?

“Absoluut. En het lastige is dat de antwoorden op veel vragen en zorgen van burgers op dit moment nog niet duidelijk zijn. Met name als het gaat om vragen over de betaalbaarheid van duurzaamheidsmaatregelen. We zitten echt midden in de voorbereidende fase van wat met een mooi begrip ‘de duurzame energietransitie’ heet. De komende periode is het van belang om stap voor stap te werken aan oplossingen. Ik verwacht dat het Klimaatakkoord daarvoor de basis gaat bieden. De energietransitie gaat ons allemaal aan. Het mag niet zo zijn dat alleen mensen met een flinke portemonnee de maatregelen kunnen betalen. Er zullen oplossingen moeten komen voor iedereen.”

Wat is er nodig om iedereen mee te krijgen?

“Het is belangrijk om het omschakelproces naar duurzame energie voorstelbaar en voorspelbaar te maken. Afbouwen van aardgasverbruik moet een helder en planmatig proces zijn. Een proces dus waarbij wijk voor wijk wordt overgeschakeld naar andere energiebronnen. Er zijn ruim 7 miljoen woningen in Nederland. Het is volstrekt niet realistisch om te beweren dat al die woningen in één grote klap overgaan naar duurzame energie. Zo zal het proces gewoonweg niet verlopen. Het zal stap voor stap gaan. En dat betekent concreet dat bepaalde wijken of straten snel aan de beurt zijn, maar andere pas over een jaar of tien of nog later. Aan overheden zoals gemeenten de taak om heldere plannen te maken, en daarmee bewoners zekerheid te bieden.”

Maar wie snel wil, kan dat op eigen initiatief doen, zegt Vendrik. “Dat geldt met name voor particuliere woningeigenaren. Die kunnen uiteraard investeren in het verduurzamen van hun huis. Banken hebben in dat proces een belangrijke rol. Het zou bijvoorbeeld goed zijn als elke bank bij het afsluiten van een hypotheek ook de financiering van energiebesparende maatregelen aan de orde stelt. Triodos Bank doet dat al, maar veel andere banken nog niet. Ik hoop dat dat de komende jaren gaat veranderen.”

Meer hulp voor sociaal kwetsbare mensen

De overstap naar een duurzame energievoorziening staat of valt bij breed draagvlak en betrokkenheid van iedereen, vindt Vendrik. “Maar een samenleving waar iedereen zich bij betrokken voelt, heeft ook een waarde op zichzelf. In Nederland hebben 2,5 miljoen mensen grote moeite met lezen, schrijven en rekenen. Deze groep laaggeletterden is sociaal kwetsbaar. Ze verliezen snel de aansluiting met de samenleving en kunnen in een isolement raken. Want steeds meer informatie van bedrijven, banken en overheidsinstanties is alleen digitaal beschikbaar. Maar voor mensen die niet kunnen lezen is een computerscherm een zwart gat. Zij hebben begeleiding nodig, anders komen ze niet mee.”

Daarom is het volgens Vendrik van belang om nieuwe manieren te ontwikkelen voor het betrekken van deze groep. “Dat geldt zeker ook voor banken”, zegt hij. “Internetbankieren is bij banken de standaard. Ik zou het enorm toejuichen wanneer banken gezamenlijk besluiten om laaggeletterde mensen actief te ondersteunen. Het is wat mij betreft echt een inspanningsverplichting van alle instellingen om te voorkomen dat deze groep wordt uitgesloten. Dat kost natuurlijk geld, maar het een mooie sociale en morele plicht om dat te doen.”

Wat doet Triodos Bank op dit vlak?

“Ook ónze dienstverlening is sterk digitaal gericht. Ik vind dat we dat tegen het licht moeten houden. We zouden de vraag moeten stellen of we niet meer kunnen doen om ook toegankelijk te zijn voor mensen die moeite hebben met lezen en schrijven. Dat zou passen bij onze betrokken en inclusieve manier van bankieren.”

Niet alleen laaggeletterden, ook mensen met schulden en financiële problemen zijn sociaal zeer kwetsbaar en kunnen in een sociaal isolement raken. Vendrik: “Er zijn 850.000 mensen in Nederland met te weinig geld om in hun basisbehoeften te voorzien. En 1 op de 5 huishoudens kampt met problematische schulden. Onbetaalbare schulden slokken alle aandacht en energie op. Bedrijven, banken en overheden hebben wat mij betreft een belangrijke verantwoordelijkheid om mensen met schulden en betalingsachterstanden te ondersteunen.”

Doen bedrijven dat ook?

“Er is nog een lange weg te gaan, maar er zijn wel mooie en bemoedigende voorbeelden. Zo besloot de Volksbank dit jaar om mensen met betalingsproblemen zélf te begeleiden in plaats van ze over te leveren aan incassobureaus die hen met aanmaningen en deurwaarders om de oren slaan. Dat initiatief heeft me echt ontroerd. Het verdient wat mij betreft brede navolging.”

Ook de werkwijze van Triodos Bank kan anderen wellicht inspireren, zegt Vendrik. “Onze manier van bankieren is gebaseerd op het opbouwen van een vertrouwensrelatie met spaarders en ondernemers. Als een ondernemer waar wij geld aan lenen in financiële problemen komt, gaan wij in gesprek. We begeleiden hem of haar intensief bij het weer op de rails krijgen van het bedrijf en bij het afwikkelen van de schulden. Die intensieve betrokkenheid vind je bij alle banken terug, maar onze empathische benadering is hierin wel onderscheidend. En wij zetten een extra stap omdat we graag de duurzame ambities van een ondernemer willen waarmaken. Met het ‘mislukken’ van een krediet wordt namelijk dat duurzame doel dat ook wij nastreven, niet gehaald. En dat is het laatste wat we willen.”

> Kees Vendrik schreef een reeks opinieartikelen voor Het Financieele Dagblad, waarin hij zijn visie geeft over economische en politieke vraagstukken. Lees deze columns op De Kleur van Geld