1. Wat zijn conflictmineralen?

Conflictmineralen zijn grondstoffen die worden gewonnen in een regio waar een gewapend conflict aan de gang is. Rebellen en regeringstroepen gebruiken de opbrengsten van de mijnen om hun strijd mee te financieren, door bijvoorbeeld wapens te kopen.

Meestal gaat het over tin, tantalum (coltan) en goud; samen 3TG genoemd. Er zijn nog meer mineralen waar mensenrechtenrisico’s aan kleven – zoals kobalt, koper, zink en diamanten – maar de meeste conflictmineralenwetgeving focust op de 3TG – zowel in de VS als in Europa.

Het is in belangrijke mate de Democratische Republiek Congo die de wereld van die zo felbegeerde 3TG voorziet – samen met buurlanden Angola, Burundi, Rwanda, Zuid-Soedan, Tanzania, Uganda en Zambia. Zo’n 60 procent van de Congolese mijnen is industrieel, de rest is kleinschalig.

Bedrijven als Nokia, Cisco en Ford zetten gezamenlijke initiatieven op om mineralen wel uit Congo te halen, maar dan uit goede mijnen

“Het is vooral de kleinschalige mijnbouw die wordt beheerst door gewapende strijders”, vertelt Arthur van Mansvelt van Triodos Research. “Dan hebben we het bij wijze van spreken over dorpsbewoners die achter het dorp de berg afgraven op zoek naar mineralen.” Uiteindelijk komen de mineralen van de industriële en kleinschalige mijnen samen op de markt terecht.

De 3TG zitten onder andere in smartphones en laptops. En met name van die smartphones zijn er steeds meer in omloop. In 2016 had bijna 80% van de Nederlandse huishoudens een of meerdere smartphones; in 2012 was dat nog 50%.

2. Hoe kun je weten of mineralen uit een conflictmijn komen?

tungsten
Tungsten (wolfraam) wordt onder andere gewonnen in Rwanda.

Amerikaanse bedrijven die mineralen uit Congo of omliggende landen gebruiken, zijn sinds 2012 verplicht om aan te tonen dat ze daarmee geen gewapend conflict financieren. Rondom de invoering van die wetgeving, de Dodd Frank Act, zijn veel initiatieven ontstaan die informatie verzamelen over conflictmineralen.

Zo biedt het Responsible Minerals Initiative inzicht in welke smelterijen en raffinaderijen met aantoonbaar conflictvrije mineralen werken. En maatschappelijke organisaties als International Peace Information Service gaan regelmatig ter plekke kijken of er gewapende rebellen of reguliere troepen bij mijnen rondlopen. Bij de 1.600 Congolese mijnen die zij de afgelopen jaren bezochten, was dat bij ruim de helft het geval.

Sinds de wetgeving in de Verenigde Staten zijn veel bedrijven zich gaan verdiepen in verantwoorde ketens, vertelt Van Mansvelt. “Bedrijven als Nokia, Cisco en Ford zetten gezamenlijke initiatieven op om mineralen wel uit Congo te halen, maar dan uit goede mijnen.” Opvallend is dat meerdere bedrijven hebben aangegeven alert te zullen blijven op conflictmineralen in hun keten, zelfs als de wet onder president Trump wordt aangepast.

3. Wat moeten Europese bedrijven doen?

Ook in Europa komt wetgeving; onder andere Triodos Bank heeft hiervoor gelobbyd. Vanaf 2021 zijn Europese importeurs van de 3TG-mineralen verplicht om te rapporteren over de herkomst. Er is wel kritiek; de wet zou maar 1 procent van de bedrijven treffen die met de 3TG werken. Omdat de verplichting alleen voor ruwe grondstoffen geldt, ontspringen bedrijven die onderdelen of eindproducten importeren de dans.

Los van de wet zijn er een aantal dingen die eigenlijk elk bedrijf zou moeten doen. Arthur van Mansvelt: “Het is heel goed als bedrijven aansluiten bij initiatieven als het Responsible Minerals Initiative. Ook raden wij alle bedrijven aan om het stappenplan van de OESO te volgen.” Zowel de Amerikaanse als de Europese wetgeving erkent deze aanpak.

Het kan lastig zijn voor bedrijven om te overzien of ze met conflictmineralen te maken hebben, zegt Van Mansvelt: “Er zitten vaak wel tien of twintig lagen tussen een mijn en het bedrijf dat mobiele telefoons, scheerapparaten of medische apparatuur verkoopt. Die krijgen van allerlei kanten onderdelen aangeleverd. Maar het is belangrijk dat elke schakel in de keten zijn leveranciers controleert.”

Een mijn
Een mijn waarin mineralen gewonnen worden die gebruikt worden in smartphones en laptops.

Hier en daar onderzoeken bedrijven of er geen alternatief is voor de benodigde mineralen. Of dat ze bijvoorbeeld uit oude mobieltjes gehaald kunnen worden.

Arthur van Mansvelt: “Dat is nog beter, omdat je dan de hele mijnbouw minder nodig hebt en minder milieuimpact en sociale risico’s veroorzaakt. Het is wel een hele klus om alle elementen uit zo’n betrekkelijk klein apparaat als een telefoon te halen. Maar het gebeurt: Umicore in België is daar al redelijk ver in.”

4. Wat doet Triodos Bank?

“Als belegger kan Triodos Bank bedrijven stimuleren om hun verantwoordelijkheid te nemen in de keten”, zegt Arthur van Mansvelt. Triodos Bank heeft uitsluitingscriteria voor de 3TG. Bedrijven die deze mineralen gebruiken en niet voldoende beleid hebben om zich ervan te verzekeren dat hun inkopen conflictvrij zijn, komen niet in aanmerking voor belegging.

Van Mansvelt: “Een bedrijf moet op zijn minst publiekelijk verklaren dat het ernaar streeft de inkoop van conflictmineralen te voorkomen en moet dat ook officieel hebben vastgelegd in zijn beleid.”

Naast de 3TG heeft Triodos Bank ook andere mineralen in het vizier. Zo trok Amnesty International in 2016 aan de bel over kinderarbeid in kobaltmijnen. Samen met 22 andere beleggers voert Triodos Bank sindsdien een dialoog met bedrijven die het risico lopen kobalt uit deze ketens af te nemen. Dit initiatief wordt inmiddels gesteund door de PRI, een internationaal platform voor duurzame beleggers.

5. Waar staan we nu?

In het zuiden van Congo is de situatie de afgelopen vijf jaar aanzienlijk verbeterd, volgens Van Mansvelt. “Dat zijn vooral tin- en coltanmijnen. Maar goud is nog een groot probleem, dat wordt nog veel de grens over gesmokkeld.”

Het risico op gewapend conflict is nu het grootst in het oosten, bij de grens met Rwanda. Zeker nu in de aanloop naar de verkiezingen. En er spelen ook nog andere problemen, zoals slechte arbeidsomstandigheden. Van Mansvelt: “De noodzaak van het checken van de ketens blijft onverminderd hoog. Ook om voortdurend een signaal door de keten te sturen, dat erop gelet wordt.”

Het is vooral de kleinschalige mijnbouw die wordt beheerst door gewapende strijders

De energietransitie heeft ook effect op de vraag naar grondstoffen: met name de vraag naar kobalt stijgt, onder andere voor in windmolens. En juist kobalt wordt niet meegenomen in de Amerikaanse en Europese wetgeving.

Triodos Bank adviseert bedrijven dan ook het bredere OESO-stappenplan te volgen, maar hier is nog ruimte voor verbetering. Uit onderzoek van SOMO in opdracht van Action Aid bleek dit jaar dat windmolenfabrikanten de risico’s in de keten nog niet voldoende in beeld hebben. De windenergiesector wil nu afspraken over ketenverantwoordelijkheid gaan vastleggen in een convenant.

6. Wat kun je zelf doen?

De kracht van de consument zit hem in het stellen van kritische vragen aan het bedrijf – per brief, mail of tweet: ‘zitten er conflictmineralen in de producten van uw bedrijf?’ En bij de keuze voor een bepaald merk kunnen consumenten meewegen of een bedrijf transparant is. Legt een bedrijf op zijn website uit wat het tegen conflictmineralen doet? Is er een conflict mineral report terug te vinden?

Tweedehands kopen en langer met apparaten doen, is natuurlijk altijd een goed idee. Van Mansvelt: “Daarmee reduceer je de behoefte aan mineralen.”

BELEG IN DUURZAME OPLOSSINGEN

6 TRIODOS IMPACTFONDSEN

De impactfondsen van Triodos Bank beleggen in een mix van bedrijven en overheden die bijdragen aan duurzame oplossingen. Wij beleggen hierin omdat je juist bij overheden en grote, internationale bedrijven een groot verschil kunt maken. Een kleine stap van deze bedrijven richting verduurzaming, heeft een groot effect.

Benieuwd naar het verschil tussen de fondsen en welke het best bij jou past?
> Ga naar het overzicht van onze 6 impactfondsen

Tekst: Leonie Hosselet
Beeld: Fairphone