Op het land van Sjaak Twisk vind je meer dan vijftien soorten biologische groenten, van bieten tot spinazie. De verschillende gewassen trekken insecten aan waar veel soorten vogels op afkomen. De biodiversiteit op dit stuk land floreert.

Op de geitenboerderij van Jan van Tilburg kunnen de geiten op een speciaal ontworpen schuin dak dat met gras is begroeid lekker klimmen, zoals ze dat ook doen in hun natuurlijke omgeving. Het dierenwelzijn op deze boerderij is optimaal.

Problematische landbouw

Frank van Dommelen, relatiemanager Landbouw en Voeding vindt het belangrijk om bedrijven als die van Twisk en Van Tilburg te financieren. “Zij houden niet alleen rekening met bodemkwaliteit en dierenwelzijn, nee, hun hele bedrijfsvoering draait om duurzaamheid en dat levert uiteindelijk het beste op voor mens, dier en milieu.” Dat past bij de missie van Triodos Bank: via bankieren de wereld duurzamer en eerlijker maken door zaken te doen met duurzame ondernemers. “Zo stimuleren we bedrijven die op een goede manier met de aarde omgaan.”

En dat is belangrijk. Zeker als het gaat over landbouw. Deze sector is verantwoordelijk voor 25% van de mondiale CO2-uitstoot. Daarnaast is landbouw de oorzaak van het verlies aan biodiversiteit, en de machtsverhoudingen in de keten van landbouwproducten liggen scheef. Vijfhonderd miljoen kleinschalige boeren in ontwikkelingslanden produceren zo’n 70% van ons voedsel, maar verdienen zelf nauwelijks genoeg om hun gezin te voeden.

Kinken in de keten

Triodos Bank heeft altijd veel belang gehecht aan biologisch voedsel. “En dat blijft ook zo”, zegt Riëlla Hollander, directeur Landbouw en Voeding bij Triodos Investment Management. “Maar de laatste tijd bekruipt mij steeds vaker het gevoel dat we méér moeten doen. Het huidige voedselsysteem moet niet verbeterd worden; er moet iets nieuws voor in de plaats komen.”

Hollander heeft een systeem voor ogen waarbij mensen weer weten waar hun eten vandaan komt, en hoe en door wie het geproduceerd is. “Aan voeding wordt nu vaak maar één eis gesteld: het moet goedkoop zijn. En dat werkt tal van misstanden in de gehele voedselketen in de hand.”

Dat begint dus al bij de boer die te weinig betaald krijgt. Om de productie hoog en de kosten laag te houden moet hij gebruikmaken van chemische bestrijdingsmiddelen en kunstmest, waardoor de bodem onvruchtbaar raakt.

“Maar ook aan het eind van de keten, bij de consument, gaat het mis. Er wordt niet alleen veel eten verspild, ook loopt wereldwijd een groeiend aantal mensen een verhoogd risico op welvaartsziekten, zoals hart- en vaatziekten, obesitas en diabetes, door een voedingspatroon met te veel vet en suiker.”

Producent zoekt consument

Daarom is het volgens Frederike Praasterink, lector Future Food Systems aan de HAS Hogeschool, belangrijk om consumenten opnieuw met producenten te verbinden. “Waar mensen vroeger hun eigen groenten verbouwden, of anders rechtstreeks van de boer of op de markt kochten, weten we nu amper wat ervoor nodig is om een krop sla te kweken. Ook het verschil tussen biologische en reguliere productie is vaak onduidelijk.”

Keurmerken kunnen dat ophelderen, stelt Frank van Dommelen. In één oogopslag kan de consument daaraan zien of een dier voldoende leefruimte heeft gehad, of een product bespoten is en of de boer eerlijk betaald is.

Keurmerk SKAL

Triodos Bank werkt met ondernemers met een een keurmerk van SKAL, een onafhankelijke toezichthouder. Ook al geeft Van Dommelen aan dat SKAL een aantoonbaar betrouwbaar keurmerk is, het is voor bewuste consumenten niet altijd eenvoudig te kiezen. Bijvoorbeeld door het recente onderzoek van SOMO. Hieruit blijkt dat er nog veel mis gaat bij de controles die keurmerken uitvoeren. Zo blijft het alsnog onduidelijk of een product duurzaam is of niet.

Van Dommelen: “Een betere communicatie tussen producent en consument zou die onduidelijkheid verder kunnen wegnemen.” De boeren met wie hij samenwerkt willen maar al te graag aan consumenten vertellen wat het kost om iets op een duurzame manier te produceren. Maar omdat zij aan het begin van de lange keten staan en de consument aan het eind, gaat hun verhaal gaandeweg vaak verloren.

De ontbrekende schakel

Terwijl er eigenlijk maar één schakel nodig is om producent en consument te verbinden, meent Joost Leeflang, directievoorzitter van duurzame supermarkt Marqt. “Wij proberen die schakel te zijn door in rechtstreeks contact te staan met onze boeren én met onze klanten. We willen die twee zo dicht mogelijk bij elkaar brengen.”

In de winkels van Marqt loopt daarom veel speciaal opgeleid personeel rond dat de klant alles kan vertellen over de producten uit het assortiment. Zodra mensen weten dat een boer bij de teelt van zijn groenten verantwoordelijk met de bodem omgaat, stijgt de waardering voor het product en de bereidheid om er een eerlijke prijs voor te betalen.

Korter en transparanter

Een kortere keten betekent volgens Frederike Praasterink ook een transparantere keten, waarin duidelijk is welke kosten er gemaakt worden en wie wat verdient. “Het zal dan minder snel voorkomen dat een boer bijna niets krijgt terwijl een tussenpartij er met de winst vandoor gaat.” Ook productieprocessen die schadelijk zijn voor mens, dier of milieu kunnen efficiënter aangepakt worden.

“De consument moet inzien dat het negatieve consequenties heeft geld uit te geven aan goedkoop en niet duurzaam bulkvoedsel, terwijl met de keuze voor eerlijke en duurzame geproduceerde voeding juist een positieve impact gemaakt wordt.”

Eerlijke prijs en waardering

Uiteindelijk moet er een voedselketen ontstaan waarin boeren een eerlijke prijs en waardering voor hun duurzame product krijgen en consumenten goede voeding die niet schadelijk is voor hun gezondheid, en op een manier die de bodem niet uitput. De overheid mag daar volgens Riëlla Hollander best meer in sturen door gezonde en goed geproduceerde voeding goedkoop – en dus voor iedereen beschikbaar – te maken en ongezonde, slecht geproduceerde voeding duurder.

Ook banken moeten hun verantwoordelijkheid nemen door bedrijven te steunen die in hun bedrijfsvoering niet alleen voor het geld gaan, maar maatschappelijke en ecologische verantwoordelijkheid nemen. Hollander: “We moeten ons niet langer richten op winstmaximalisatie, maar op waar ons voedselsysteem in de basis om draait: het voeden van mensen.”