Er is een groep mensen die door psychische problematiek of verslaving moeilijk meekomt in de samenleving. Zorgboerderij bijBram geeft hen niet alleen de ruimte om op een betekenisvolle manier hun dag te besteden, maar biedt ook psychiatrische behandeling en werkt aan terugkeer in de maatschappij. Volgens oprichter Bram van der Leden is uitsluiting niet alleen het gevolg van de problematiek, maar ook van grote invloed op het herstel: “Buitengesloten worden is misschien wel erger dan de ziekte zelf, uitsluiting kan zelfs ziek maken.”

Afzondering

In de kantine van bijBram worden gevulde koeken gebakken. Hulphond Pepe komt ons enthousiast begroeten. Zijn baasje vindt het lastig om contact te maken, maar om Pepe kan niemand heen. Hij neemt het initiatief.

De kantine zit in een oude schuur, die samen met cliënten helemaal verbouwd is en nu dienst doet als gemeenschappelijke keuken, behandelruimte, sportzaal en repetitiehok. Wout geeft een rondleiding. Vijf jaar geleden kwam hij hier terecht omdat zijn afdeling in een reguliere zorginstelling plotseling opgeheven werd. “Ik heb helemaal niks met planten en dieren. Maar toen ik hoorde dat we de boel gingen verbouwen besloot ik mee te doen.”

Contact met buitenwereld

Als oud-stukadoor kon hij in die beginjaren zijn handen uit de mouwen steken. En ook nu is er genoeg te doen op de boerderij. Er komt nog een varkensstal met uitloop voor de biggetjes. Twee boomhutten voor de kinderen die hier op zaterdag komen spelen. En een grote overkapping in de moestuin. Van der Leden: “Onder die overkapping verkopen we straks groente en fruit aan buurtgenoten. We hebben graag mensen over de vloer.”

Wanneer je rondwandelt over het land van het terrein zie je dat niemand opkijkt van een vreemd gezicht. Je wordt hartelijk ontvangen. “Dit contact met de buitenwereld is heel belangrijk. We willen afzondering tegen gaan.”

Hoofd en handen

In de praktijk is dit niet altijd eenvoudig. De mensen die naar de zorgboerderij komen, kampen met een complexe problematiek, ze hebben psychiatrische problemen zoals psychoses of een ernstige vorm van autisme. Deze psychiatrische problemen veroorzaken bij sommigen contactproblemen waardoor ze geen sociaal netwerk of eenzaam zijn. En bij anderen gaat het om verslaving of crimineel gedrag. Van der Leden: “Wat iedereen gemeen heeft is dat ze vaak al heel lang in een zorgtraject zitten. Ze zijn getraumatiseerd, en vallen buiten de groep.” Na een crisis of opname zijn mensen vaak hun plek in de samenleving kwijt. Ze hebben geen werk meer, geen plek om te wonen, geen doel om voor te leven. BijBram ziet dit niet als losse gebieden, maar als een wezenlijk onderdeel van het herstel.

Een belangrijk voorwaarde voor herstel is je onderdeel voelen van een gemeenschap en jezelf nuttig te maken. Dit gebeurt niet zozeer door te praten maar door te doen. Op de zorgboerderij leer je ten eerste wat een normaal dag- en nachtritme is. ’s Ochtends word je thuis opgehaald, of uit bed gebeld wanneer nodig. Eenmaal op de boerderij krijgt iedereen een stevige handdruk en bespreken ze wat ze die dag willen bereiken. De dieren moeten gevoerd, de bomen gesnoeid, en de gezamenlijke lunch moet bereid worden. Een aantal mensen werkt in de groenvoorziening buiten het terrein. Anderen bewerken oude pallets tot kratjes voor de Albert Heijn om de hoek.

Van der Leden maakt het graag concreet: “In de psychiatrie gaat het te veel over het hoofd. Met je handen werken, helpt je weer op weg. Je hebt een duidelijke afgebakende taak. Veel buiten zijn, de seizoenen zien verstrijken. De natuur is je medicijn.”

Socialisatie

Van der Leden was zelf boer voordat hij de zorg in ging. En die mentaliteit heeft hem nooit losgelaten. “Soms heb je veel zon en weinig regen, het volgende seizoen regent het dat het giet. Maar jij bent verantwoordelijk voor de oogst. En je moet dus zelf dat stapje extra zetten. Bij ons zijn diagnoses en protocollen niet leidend. We kijken naar het individu. Wat heeft hij of zij op dit moment nodig? En dan zorgen wij dat het gebeurt.”

Na 25 jaar bij andere zorginstellingen gewerkt te hebben, besloot Van der Leden in 2014 het roer om te gooien. Hij wil betere psychiatrische zorg bieden en besloot op het land van zijn ouders zorg en het boerenbedrijf samen te brengen. Vijf jaar geleden begon hij in zijn eentje de zorgboerderij.

Inmiddels zijn er zestien mensen in dienst en heeft psychiater Jules Tielens zich aan de zorgboerderij verbonden om zo meer te kunnen betekenen in de behandeling van cliënten. Dagbesteding wordt onderdeel van de behandeling en viceversa. Tielens: “De zorg kan veel beter dan dat deze nu is. Niet langer pappen en nat houden, maar kijken naar wat er wel kan. BijBram is de redding gebleken voor cliënten die op andere plekken uitbehandeld en opgegeven waren. Omdat we hier kleinschalige zorg bieden, die minder op medicatie gericht is, en meer op socialisatie.”

Preventieve zorg

BijBram wil resultaat oogsten. Wat dat inhoudt verschilt per persoon, maar iedereen wordt weer onderdeel van de groep. Een groep die contact houdt met de samenleving. Van der Leden: “We hebben veel handjes hier en die kunnen we inzetten voor een gemeenschappelijk doel. Biologische producten verbouwen en verkopen, klusjes in de lokale groenvoorziening of het recyclen van producten. Wij kunnen daar aan bijdragen.”

Een volgende stap die Van der Leden wil zetten gaat over preventieve zorg. Er zijn voor mensen voordat het echt mis gaat. Hiervoor heb je een goed netwerk nodig. “Je moet de mensen kennen. Wij hebben contact met de woningbouwvereniging, de wijkagent en de GGD. Soms krijgen we signalen uit de buurt of uit de sociale omgeving van een persoon. We doen er dan alles aan om te kijken of we iemand uit zijn huisje kunnen krijgen.”

Fotografie: Pieter van den Boogert