“We zijn geen bank”, zegt bankdirecteur Vladimir Vukotić. “Of nou ja, dat zijn we wel, maar een hele specifieke. We focussen volledig op financiële inclusie.” OBS Bank (Opportunity Bank Serbia) geeft leningen aan kleinschalige boeren en ondernemers die voor andere banken vaak te klein zijn. Zoals Wood Planet, het bedrijf van Gorjana Ponjević Ballani, die met vallen en opstaan een timmervrouwszaak begon. Triodos Fair Share Fund is sinds eind vorig jaar aandeelhouder van OBS Bank. In deze rol draagt het fonds bij aan de strategische en duurzame ontwikkeling van de Servische bank in de komende jaren.

Het zaadje van Opportunity Bank Serbia wordt geplant in 1999, als de net afgestudeerde econoom Vukotić gaat werken bij Opportunity International in Montenegro. De organisatie wil iedereen toegang bieden tot leningen en andere financiële diensten en zo armoede te verminderen. Niet dat de jonge Vukotić zo gepassioneerd is over financiële inclusie. “Het was oorlogstijd. Dit was de enige baan die ik zonder connecties kon krijgen”, lacht hij. Maar al snel wordt hij gegrepen door het onderwerp. In 2002 richt hij in Servië OBS Bank op.

“Naast ondernemers kunnen ook individuen bij ons een lening krijgen voor ‘lifecycle needs’ zoals onderwijs, basale verbeteringen aan hun huis of een begrafenis", vertelt Vukotić. “Die kost in Servië zo’n 2000 euro, terwijl ruim tweederde van de volwassenen minder dan 200 euro aan spaargeld heeft.” Veel Serviërs zijn in de oorlogsjaren eind vorige eeuw hun spaargeld verloren, en zijn daar financieel nooit helemaal bovenop gekomen. “Onze 7 miljoen inwoners hebben een van de hoogste risico’s op armoede in Europa, en dat zijn cijfers van vóór corona.” Naast leningen biedt OBS Bank dan ook een educatieprogramma over sparen aan.

Hutje met plastic ramen

Net als in veel Europese landen speelt het Servische leven zich steeds meer af in de grote steden, zoals Belgrado en Novi Sad. Daar trekt iedereen heen, daar schieten de prijzen omhoog, en daar zoeken de meeste banken hun klanten. OBS Bank onderscheidt zich door juist naar het platteland af te reizen. Medewerkers rijden van dorp naar dorp en gaan elk huis langs om hun verhaal te doen. Hebben mensen behoefte aan een lening, dan wordt direct gekeken of ze daarvoor in aanmerking komen.

De taferelen die de bankmedewerkers aantreffen, zijn soms mensonterend. Vukotić: “Wat dacht je van een gezin dat met acht kinderen in een hutje woont, met plastic ramen. Zonder vast inkomen. Met onze lening zijn ze biggen gaan houden. De laatste keer dat we er waren,  stond er een écht huis. Nieuwe stapelbedden, geverfde muren, echte ramen. De kinderen gaan een vervolgopleiding doen. Dat is een ongelooflijke vooruitgang.”

Soms druppelt het effect van het geleende geld nog veel verder door, merkt Vukotić. “Een alleenstaande, werkloze moeder leenden we geld om een bloementeeltbedrijfje te beginnen. Nu is zij niet alleen in staat om haar gezin te onderhouden, maar ze helpt als leider van een regionaal cluster van bloemenbedrijven ook anderen vooruit. In haar dorp vol gebroken families en werkloosheid promoot zij een ondernemende mentaliteit en gemeenschapszin.”

Het zijn dit soort verhalen waarbij Vukotić net wat rechterop gaat zitten. “Mensen vragen weleens: ‘Waarom focus je op de armsten en niet gewoon op de rijksten? Dat is toch veel fijner? Denk aan die mooie stropdassen, mooie auto’s…’ Maar wij willen verandering. Vertel me: hoeveel verandering creëer ik als ik het nieuwste zeiljacht van een bedrijfsmagnaat financier? Wij financieren de verandering van mensenlevens. Dankzij ons geen groter jacht, maar nieuwe leiders van lokale gemeenschappen. ”

Van niets naar iets

Alle uithoeken van het land bezoeken brengt relatief hoge kosten met zich mee, terwijl de leenbedragen klein zijn – vrijwel altijd onder de 5.000 euro. Reden voor andere banken om afgelegen dorpen links te laten liggen. Hoe speelt OBS Bank het financieel klaar? Vukotić: “We hebben weinig kosten voor infrastructuur, en we focussen heel scherp op onze missie. De meeste banken doen van alles een beetje. Mijn kantoor is eenvoudig, ik heb niet iemand die mijn e-mails schrijft. Dat is bij jullie misschien niet bijzonder, maar bij ons... poeh! Een bankdirecteur is in Servië doorgaans een koning met een auto van de zaak en een enorm kantoor.”

De klanten van OBS Bank betalen relatief hoge transactiekosten. “Maar als je bedenkt dat iemand letterlijk van niets naar iets gaat met ons geld, dan valt het wel mee. Een koe brengt 300 euro per maand op. Zonder die koe heb je niets. Je betaalt dan op je lening 100 euro aan transactiekosten, maar je mag die gespreid over vijftien maanden terugbetalen. Dat is te overzien.

Leegloop terugdraaien

Vooruitkijkend op het komende jaar, zegt Vukotić dat hij de leegloop van het platteland wil terugdraaien. “Een lening kan dat doen. Kijk naar het verhaal van een klant die als bouwvakker in Belgrado werkte. Hij woonde in een appartementje van niks dat hij nauwelijks kon betalen. Met een lening om een bedrijf op te zetten kon hij terugkeren naar het huis van zijn ouders. Nu verbouwt hij fruit en verkoopt jam via internet. Daar willen we nog meer op inzetten: mensen helpen om terug te keren naar hun dorp.”

Ook moet dit jaar gaan blijken wat de impact van de coronacrisis is op de klanten van OBS Bank. “Tot nu toe is die niet zo dramatisch als verwacht. Het scheelt dat ze voornamelijk op het platteland zitten, bedrijven in de stad hebben er meer last van omdat ze vanwege de lockdowns geen klanten kunnen ontvangen. Maar het is nog te vroeg om er echt iets over te zeggen.”

Inmiddels is OBS Bank toe aan een volgende stap: vergroenen. “Sinds we lid zijn van de Global Alliance for Banking on Values, heb ik veel bijgeleerd over de effecten van klimaatverandering. Nu drie andere leden van de GABV, waaronder Triodos Bank via Triodos Fair Share Fund, aandeelhouders van ons zijn geworden, wil ik met hun hulp onze CO2-uitstoot terugbrengen. Hoe, dat gaan we nu onderzoeken. Denk aan verouderde landbouwmachines van klanten vervangen, energie-efficiëntie... Kijk, voor een klant die in overlevingsmodus zit, zijn zonnepannelen erg duur. Maar we gaan steeds iets verder, stapje voor stapje.”

Cijfers:

• 42 procent van de klanten had niet eerder toegang tot een lening
• 72 procent van de Serviërs heeft minder dan 200 euro spaargeld

(Bron: Factsheet Triodos Fair Share Fund)