Laten we beginnen bij het begin: waar staat Ahimsa voor?  

Van Ruitenbeek: “Ahimsa betekent kort gezegd geweldloosheid en eerbied voor al het leven. Het beeld heeft hiervoor al op vier verschillende locaties gestaan en reist hierna ook weer door. Het idee is om op die verschillende locaties het gesprek op gang te brengen over de rol van de koe in de landbouw.”

Kortekaas: “Bert heeft een paar mooie koe-dialogen en podcasts georganiseerd, waarin mensen vanuit verschillende invalshoeken over dat thema praten. Dat is interessant om terug te luisteren. De podcasts gaan over de koe in relatie tot de bodem, de liefde voor de koe en hoe de melkveehouderij diervriendelijker en duurzamer te maken is.”  

Hoe ziet een transitie naar een gezond landbouwsysteem eruit?

Van Ruitenbeek: “We zien nu overal boze boeren in het nieuws in verband met de stikstofcrisis en de aangekondigde maatregelen van de overheid. Maar de stikstofcrisis is de kanarie in de kolenmijn. Uiteindelijk zit de crisis veel dieper. Het gaat over water, bodem, dierenwelzijn, biodiversiteit en klimaat. We hebben een landbouwsysteem dat totaal uit balans is, omdat het eenzijdig gericht is op maximalisatie van de productie terwijl gezondheid van mens, dier, bodem en natuur centraal zou moeten staan.”

Kortekaas: “Van de biodiversiteit is ten opzichte van 1900 nog maar 15% over. Als we door blijven gaan met op deze manier voedsel produceren, hebben we straks geen vogel of vlinder meer over. Er is vogelgriep, BSE, Q-koorts, varkenspest. Zowel boeren als burgers krijgen Parkinson van het gebruik van de bestrijdingsmiddelen en we zijn nog steeds nummer één in Europa als het gaat om het gebruik daarvan en het gebruik van kunstmest. We moeten kiezen voor ecologie, niet voor economie. Economie is een afgeleide. Boer en onderzoeker Meino Smit stelt dat de oplossing ligt in schaalverkleining. Daar ben ik het helemaal mee eens.”  

Van Ruitenbeek: “De industriële aanpak van de landbouw heeft ervoor gezorgd dat het aantal boeren is gedecimeerd en dat we als consument steeds verder weg zijn komen te staan van ons voedsel en de natuur. Nu zie je een beweging van onderaf opkomen die dat wil veranderen. Herenboeren is zo’n initiatief. Hier zijn consumenten mede-eigenaar van een boerderij: ze delen samen alle kosten en bepalen de koers van het bedrijf in ruil voor verse groente en fruit. Die beweging is enorm snel aan het groeien.”  

Zowel minister Schouten als Staghouwer zoeken de oplossing in kringlooplandbouw. Hoe kijken jullie daar tegenaan? Is dat genoeg?  

Van Ruitenbeek: “Kringlooplandbouw, wat nu nog het beste wordt ingevuld vanuit de biodynamische landbouw, kan zeker een oplossing zijn en het is dan ook belangrijk om dat te benoemen. Maar dan moet je die ontwikkeling wel met beleid gaan ondersteunen. De overstap naar kringlooplandbouw vraagt om begeleiding en scholing: het is een hele andere manier van landbouwen dan veel boeren gewend zijn. Je moet beter gaan waarnemen en inspelen op natuurlijke processen. Het kost tijd om dat te leren.”

Kortekaas: “Kringlooplandbouw is gericht op een evenwichtig ecosysteem waarbij er net zoveel stoffen worden teruggebracht in een gebied als er worden weggehaald. Om de bodem gezond te houden, wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van dierlijke mest, compost, gewasresten maar ook dubbeldoelgewassen zoals vlinderbloemigen om de bodem en daarmee het bodemleven te stimuleren. Het is dus zeker een goede oplossing voor het behoud van klimaat, biodiversiteit, kwaliteit van water, bodem en lucht, maar ook een gezonde bevolking.”  

Laten we het over de olifant in de kamer hebben: de veeteelt. Horen dieren nog wel thuis in de landbouw van de toekomst? De Britse zoöloog en schrijver George Monbiot zegt van niet. Hij stelt dat we 75% minder landbouwgrond nodig hebben zonder veeteelt, die we terug kunnen geven aan de natuur om zo meer CO2 uit de lucht te vangen.  

Van Ruitenbeek: “Het dier hoort zeker thuis in een gezond landbouwsysteem, alleen moeten we wel een nieuwe balans vinden. De piekbelasters, zoals een groot deel van de intensieve pluimvee en varkenshouderij, moet je uitkopen. De industriële dierhouderij is een tikkende tijdbom als het gaat om zoönose en wie wil er naast een varkensflat wonen? Als je de melkveehouderij daarnaast grondgebonden maakt dan wordt de veestapel een stuk kleiner en heb je een enorme klimaatwinst. In een gezond landbouwsysteem staan dieren ten dienste van bodemvruchtbaarheid.”  

Kortekaas: “Het aantal koeien is de afgelopen 40, 50 jaar niet toegenomen, alleen produceren ze veel meer melk en staan ze veel meer binnen. Binnen komen mest en urine samen en vormen ammoniak en andere stikstofverbindingen. Als je ze buiten laat lopen, is dat veel minder het geval. Er zijn in Nederland hele stukken land die alleen geschikt zijn voor grasland, zoals de veenweiden gebieden. Dan is het heel efficiënt om daar grazers op te zetten.”

Van de Nederlandse boeren heeft slechts 4% een biologisch landbouwbedrijf. Daarmee lopen we achter binnen de EU. Hoe gaan we die transitie versnellen en mensen meekrijgen naar een nieuw landbouwsysteem?  

Van Ruitenbeek: “Als je zo hard tegen je grenzen aanloopt als wij nu, zorgt dat voor frictie en ellende. Mensen zijn bang voor verandering en gaan in verzet, maar dat is een fase waar we doorheen moeten. Niet alleen met de boeren trouwens, maar met de hele samenleving. Om dat in goede banen te leiden, is er wel een overheid nodig die hierin verantwoordelijkheid neemt en met een lange termijnvisie komt waar boeren op kunnen vertrouwen. Het ontbreekt nu aan die visie en aan leiderschap, aan iemand die zegt: jongens, we kunnen naar een ander, duurzamer Nederland. Daarom namen wij eerder deze maand het initiatief voor het Groenboerenplan waarover we binnenkort in gesprek gaan met de ministers onder leiding van Remkes.”  

Kortekaas: “Om de transitie te versnellen, zal de consument ook moeten meebewegen. Voor een toename van het aantal biologische boeren is een toename nodig van consumenten die biologisch voedsel koopt. Omdat het duurder is, kiezen mensen daar nu niet altijd voor, maar die prijs is echt nodig om het biologisch boerenbedrijf draaiend te houden. Het is niet zo dat een biologische boer meer verdient dan een niet-biologische boer. Hier ligt dus ook een rol voor de retail en de overheid. Zo kan de overheid een extra vergoeding geven aan boeren voor een natuurinclusieve werkwijze en ministeries en bedrijven die steun ontvangen verplichten om biologisch voedsel te gebruiken in bijvoorbeeld bedrijfskantines, scholen, gevangenissen, ziekenhuizen of de kinderopvang. Ook zou je bijvoorbeeld de BTW op biologisch voedsel kunnen verlagen waardoor een grotere groep consumenten het kan betalen.”  

Van Ruitenbeek: “Verandering is moeilijk, maar we zijn ook binnen twee generaties allemaal uit zakjes en pakjes gaan eten en binnen één generatie liepen we allemaal met mobiele telefoons. Het is dus mogelijk, zeker als je ziet wat er de afgelopen twintig jaar al gebeurd is op het gebied van windmolens, zonnepanelen en voedselcollectieven. Maar dan moeten we het wel holistisch benaderen en naar het hele systeem kijken. Als je alleen naar stikstof kijkt, krijg je het waterbedeffect: je lost hier een probleem op, terwijl er ergens anders alweer een nieuwe opduikt.”   

Zijn jullie hoopvol over de toekomst van de landbouw?  

Van Ruitenbeek: “Er is een groeiende groep mensen die zich bewust wordt van het feit dat het zo niet langer kan. Dat de natuur geen fabriek is en dat we door klimaatverandering te maken krijgen met extreme weersomstandigheden die vaker zullen leiden tot misoogsten. Monoteelt maakt ons kwetsbaar. Dat groeiende bewustzijn biedt hoop en hoop heb je nodig. Aan de andere kant sprak ik een klimaatactivist die zei dat je ook paniek nodig hebt om het echt anders te gaan doen. Als je altijd maar optimistisch blijft, komt dat punt van actie nooit, want - zo zeggen ze bij Extinction Rebellion - ‘waar hoopt sterft, begint de actie’. Ik maak me wel zorgen of we snel genoeg handelen.”

Kortekaas: “We leven nog steeds in een gezegend land in heel veel opzichten, daar ben ik dankbaar voor. Maar ik vind wel dat we de verantwoordelijkheid moeten nemen om te laten zien dat het anders kan. Dat een natuurinclusief landbouwbedrijf genoeg inkomsten kan verdienen, zodat ze kunnen blijven bestaan. Maar dan moeten we wel met z’n allen de echte prijs voor ons voedsel gaan betalen en daarin moet de overheid toch op de één of andere manier voor een hefboomprincipe zorgen. Want dat we nu zo weinig betalen voor gangbaar voedsel gaat ten koste van de natuur. Die prijs betalen we later.”