1. Wat is er precies aan de hand?

Een afvalberg van afgedankte zonnepanelen en windmolens is eigenlijk onvermijdelijk. Zonnepanelen en windturbines hebben nu eenmaal niet het eeuwige leven. Na 25 tot 30 jaar zijn ze aan vervanging toe. In Nederland kunnen we de eerste grote stroom van afgedankte zonnepanelen in 2030 verwachten. Zo’n 250.000 zonnepanelen bereiken dan het einde van hun levensduur. Wereldwijd gaat het in 2050 naar verwachting om zo’n 10 miljard (!) zonnepanelen.

Ook het aantal windturbines in Nederland steeg de afgelopen decennia ontzettend hard. De geïnstalleerde capaciteit nam tussen 1990 en 2022 toe van 50 megawatt naar maar liefst 2,8 gigawatt, goed voor de elektriciteitsvoorziening van miljoenen Nederlandse huishoudens. Wereldwijd was er in 2022 zelfs al 906 gigawatt aan windcapaciteit geïnstalleerd (bron: Global Wind Energy Council). Maar ook windmolens zijn na ongeveer 25 jaar aan vervanging toe. Met andere woorden: er komen ook duizenden afgedankte windturbines op ons af.

Nu hoeft dit in principe geen probleem te zijn. Als de zonnepanelen en windturbines in kwestie maar goed en efficiënt gerecycled worden. Maar dat is nu juist het probleem.

2. Wat maakt recycling zo lastig?

Zonnepanelen bestaan (onder andere) uit aluminium, silicium, zilver, koper en veiligheidsglas. Dit zijn waardevolle grondstoffen die je idealiter opnieuw gebruikt. Maar: de verschillende onderdelen van zonnepanelen zijn op zo’n manier in elkaar verlijmd, dat ze aan het einde van hun levensduur bijna niet uit elkaar te halen zijn. “Dit is met name het geval in de eerste generatie zonnepanelen, die veelal in China werden geproduceerd”, zegt Fabian Meijs, analist bij Triodos Investment Management.

Windturbines zijn al wel voor een groot deel recyclebaar, zo’n 85 procent. De mast en gondel (het gedeelte dat haaks bovenop de mast is geplaatst, waar de wieken met de mast verbonden zijn) zijn daar goede voorbeelden van. Die bestaan voornamelijk uit staal, koper en beton. Het beton gaat bijvoorbeeld naar de bouwsector en het staal kan worden gerecycled. De wieken zijn een ander verhaal. Die zijn gemaakt van een zogeheten composiet, een combinatie van verschillende kunststoffen die met een hars verlijmd zijn aan elkaar. Hierdoor zijn de wieken stevig en relatief licht, maar het komt de recyclebaarheid ervan niet ten goede. De verschillende kunststoffen in een windmolenwiek zijn namelijk bijna niet van elkaar te scheiden.

3. Wat gebeurt er op dit moment dan met afgedankte zonnepanelen en windturbines?

“Als zonnepanelen in Nederland het einde van hun levensduur hebben bereikt, worden ze naar België getransporteerd en belanden daar in de versnipperaar”, vertelt Meijs. Technisch gezien worden ze zo al gerecycled, want het gruis dat hieruit ontstaat, wordt gebruikt voor asfalt- en betonvulling. “Maar het is natuurlijk veel beter om de waardevolle materialen terug te winnen en die opnieuw te gebruiken.” Wereldwijd is de situatie niet veel beter. In tegendeel zelfs. Naar schatting belandt 90 procent van afgedankte zonnepanelen momenteel op de vuilnisbelt. Een belangrijke reden daarvoor: de kosten. Volgens het National Renewable Energy Laboratory (NREL) kost de recycling van een zonnepaneel tussen de 15 en 45 dollar. Voor 1 tot 5 dollar dump je datzelfde zonnepaneel op een vuilnisbelt.

Met de wieken van windturbines wordt op verschillende plekken in de wereld anders omgegaan. Zo ging er in 2020 een foto viral waarop te zien was dat bijna 900 afgedankte wieken werden begraven in de Amerikaanse staat Wyoming. Dat was geen unieke situatie, maar is gebruikelijk in de Verenigde Staten. “Maar in Europa is dat verboden”, aldus Meijs. “Hier worden wieken opgeslagen totdat het mogelijk wordt om ze te recyclen.”

4. Wat zijn mogelijke oplossingen voor dit recycleprobleem?

Een partij die zich inzet om Nederlandse zonnepanelen in de toekomst wél hoogwaardig te recyclen is Stichting OPEN. De organisatie is nu al verantwoordelijk voor de verwerking van afgedankte zonnepanelen (vooralsnog dus via de Belgische versnipperaar). Vorig jaar startte het een zogeheten waarborgfonds op, om de hoogwaardige recycling van zonnepanelen in de toekomst te kunnen garanderen. Tegenwoordig wordt een afvalbeheerbijdrage verrekend van zo’n 88 eurocent tot 1 euro per zonnepaneel, om het waarborgfonds te vullen. De bijdrage aan het fonds stijgt naarmate er meer zonnepanelen gerecycled moeten worden.

De hoop is dat de geldbuffer in de toekomst gebruikt kan worden voor hoogwaardige recycling, zodat (onder andere) het zilver, silicium en glas een hoogwaardige herbestemming krijgt. Om dat mogelijk te maken, moet het productieproces van zonnepanelen wel op de schop. Minder vastlijmen bijvoorbeeld, zodat de grondstoffen terug te winnen zijn. Meerdere bedrijven en universiteiten zijn hier inmiddels mee bezig. First Solar zet bijvoorbeeld de eerste veelbelovende stappen in die richting. De zonnepanelen van het Amerikaanse bedrijf zijn ontworpen voor recycling, waardoor 90 procent van de materialen teruggewonnen kan worden. De zonnepanelenfabrikant neemt veel van de eigen zonnepanelen ook terug (wanneer die het einde van hun levensduur bereikt hebben), om de recycling vervolgens zelf voor hun rekening te nemen.

Voor de wieken van windturbines wordt ook hard naar een oplossing gezocht. Meijs noemt de Deense windturbinefabrikant Vestas, waar Triodos Bank in investeert. Het bedrijf werkt samen met Aarhus University aan manieren om de grondstoffen in windmolenwieken terug te winnen. Om die vervolgens in te zetten voor de productie van nieuwe wieken. “Vestas slaagde er vorig jaar in om 475 wieken te recyclen”, zegt Meijs. “Dat is niet veel, maar de eerste stappen worden gezet.” In 2040 moet het productieproces van Vestas zero-waste zijn. Met andere woorden: geen afval en geen CO2-uitstoot.

5. Wat zijn de belangrijkste uitdagingen op dit gebied?

Ideeën zijn er genoeg, experimenten op pilotschaal ook. Maar we zijn er nog niet, zegt Meijs. “Op kleine schaal is er al veel mogelijk, maar de uitdaging zit juist in het opschalen van al die plannen. De capaciteit moet de komende jaren echt flink worden opgeschroefd om die enorme afvalberg het hoofd te bieden.” Wat Meijs betreft ligt daar ook een belangrijke rol voor de overheid. “Die kan recycling veel meer faciliteren, bijvoorbeeld in de vorm van subsidies. Maar ik hoor vanuit de politiek nog maar weinig initiatieven.” Uiteindelijk moeten meerdere partijen met elkaar om de tafel om dit probleem aan te pakken, stelt hij. Van nutsbedrijven en overheden tot zonnepanelenfabrikanten en afvalverwerkers.

6. Wat doet Triodos Bank op dit gebied?

Triodos Bank vindt de recycling van zonnepanelen en windturbines een belangrijk thema. We investeren in vijf beursgenoteerde bedrijven die actief zijn op dit gebied: Nordex, TPI Composites, ACCIONA Energía en de eerder genoemde bedrijven Vestas en First Solar. Het Duitse Nordex wil in 2032 windmolenwieken op de markt brengen die volledig recyclebaar zijn. De beste methode wordt momenteel onderzocht in een project genaamd EoLO-HUBS, gefinancierd door de EU. Daarnaast werkt het bedrijf aan een speciale verfcoating, die de levensduur van windmolenwieken verlengt.

Triodos Bank investeert daarnaast in het Amerikaanse TPI Composites, een fabrikant van windmolenwieken. Het bedrijf zoekt naar manieren om de grondstoffen van afgedankte wieken in andere producten te verwerken. Ze maken er bijvoorbeeld glasvezelgaren en bouwmaterialen van.