Op het erf van Huib Overmars en Lotte Rippen gonst, zoemt en groeit de natuur zoals het hoort. Weelderige wijnranken groeien omhoog uit een bed van grassen en bloemen met daarboven een orkest aan vogels en bestuivers. Al sinds de jaren ‘70 worden hier biologische groente en fruit geteeld. In 1998 werden de eerste druivenplanten geplant.

Wijnboer worden was voor Huib en Lotte geen langgekoesterde droom. Huib: “Ik stond op een kantelpunt in mijn carrière. Een eigen bedrijf leek ons altijd al leuk, maar een wijngaard opzetten vanaf nul is een veel te grote investering.” Zeventien jaar geleden hoorden hij en zijn vrouw Lotte dat deze wijngaard te koop stond. Huib: “Hier stonden al producerende wijnstokken, waardoor we direct opbrengst hadden. We onderzochten of deze plek iets voor ons zou kunnen zijn en toen waren we opeens wijnboer in Nederland.”

Hier mag de natuur haar gang gaan

Het biologische karakter van de wijngaard wilden Huib en Lotte graag behouden. Voor goedkeuring op de financiering van Triodos Bank was dat ook een vereiste. Triodos Bank financiert namelijk alleen biologische landbouw en boeren die willen omschakelen naar biologische landbouw.

Op dit wijndomein mag de natuur zoveel mogelijk haar gang gaan. Huib en Lotte gebruiken geen kunstmest of chemische bestrijdingsmiddelen. Dat betekent ook dat er meer ruimte is voor ander leven. De afgelopen jaren heeft Huib zijn wijnranken verhoogd van de gangbare 80 centimeter naar 2 meter. Daardoor hoeft hij minder vaak te maaien. De planten en bloemen die onder de wijnranken groeien, vormen een heerlijke plek voor insecten.

Dit is natuurwijn

Huib en Lotte maken natuurwijn: rood, wit en oranje. Je hoort die term steeds vaker, maar er bestaat nogal wat verwarring over wat natuurwijn precies is. Het ontstond doordat een groep mensen zich afzette tegen de strenge regels in de wijnsector. Natuurwijn heeft geen officiële definitie en is ook geen beschermde naam, maar er zijn wel een paar gemene delers waar makers van natuurwijnen zich aan houden. “Bij natuurwijn vindt er altijd spontane fermentatie plaats, dus zonder toevoeging van gist. Verder worden er zo min mogelijk interventies gedaan. In de druiventeelt, maar met name in het proces van wijn maken. Sulfiet wordt niet of heel minimaal gebruikt, en alleen bij het bottelen.’’ Natuurwijn is eigenlijk altijd biologisch of bio-dynamisch, maar biologische wijn is niet altijd natuurwijn.

Alles met de hand

Wijndomein Oude Waalstroom is geen gemiddelde biologische wijngaard. In de druiventeelt wordt veel met machines gewerkt. Huib doet dit niet en dat opent veel deuren. Zo plantte hij onlangs enkele bomen tussen de druivenplanten. In een reguliere wijngaard zouden de bomen de paden voor de machines blokkeren. In de Oude Waalstroom bieden ze schaduw, wat de groei van schaduwplanten bevordert en weer andere insecten aantrekt.

“Eigenlijk staat alles in deze wijngaard in het teken van het stimuleren van natuurlijke processen en zo min mogelijk interventies doen. Wat je vaak ziet in de gangbare (maar ook in de biologische) druiventeelt, is dat je steeds je eigen handelen moet compenseren. Elke ingreep die je doet zorgt weer neveneffecten die je vervolgens ook weer moet aanpakken. Dit voorjaar was het bijvoorbeeld behoorlijk vochtig. Als ik nu al met een trekker door de wijngaard had moeten rijden, had ik een verdichting in de bodem veroorzaakt, terwijl ik juist de hele tijd bezig ben om de bodemstructuur te verbeteren.”

Lastige bezoekers

In de biologische wijnbouw mogen natuurlijke bestrijdingsmiddelen worden gebruikt, maar Huib kiest er bewust voor om dat niet te doen. Hoe lossen zij het op, wanneer ze te maken krijgen met lastige bezoekers? Huib: “We streven in onze wijngaard naar een natuurlijk evenwicht. Bloemen, kruiden, insecten en micro-organismen zorgen samen voor de juiste balans.” Die grote diversiteit voorkomt veel problemen. Neem de schimmels. Huib probeert verder te kijken dan de symptomen en vooral de oorzaak aan te pakken. “Eigenlijk is een schimmel bedoeld om een plant op te ruimen. Die plant staat dan niet goed of is niet gezond, dus krijgt de schimmel er vat op. Als de druif gezond is, krijgen schimmels geen kans. Het leidt ten minste niet tot een hele uitbraak. Schimmel komt bij ons ook weleens voor. Maar wat wij nu in onze wijngaard hebben gezien, is dat een schimmel maar zelden leidt tot een uitbraak. Dat komt doordat de rest van het microleven op het blad en in de bodem zo goed op orde is.’’

Toch gaat het op Wijndomein Oude Waalstroom ook weleens mis. “In 2021 was het zo nat dat ook hier heel vroeg in het jaar de schimmel insloeg. Er was zo vroeg in het jaar nog niet genoeg biodiversiteit om dat op te vangen. We hebben toen ingezet op energiebesparing voor de plant en al het beschimmelde blad eraf geknipt.’’ Als je met de natuur werkt, hoort het erbij vindt Huib; eens in de zoveel jaar een slechte oogst. “Eens in de 14 jaar weinig of geen oogst is voor wijnboeren geen ramp, omdat die vaak nog wijn van voorgaande jaren hebben liggen. Het is geen appeloogst waarbij je niets kunt verkopen.”

Duurzaamheid en het bevorderen van biodiversiteit zijn belangrijke pijlers voor Huib en Lotte, daar willen ze dan ook niet aankomen. “Als ik (chemische) bestrijdingsmiddelen zou moeten gebruiken om nog wijn te kunnen maken, zou ik simpelweg geen wijn meer maken.” Wijn blijft een luxe product en daar is Huib stellig over. "Luxe producten zouden geen negatieve impact mogen hebben."

Natuurlijke processen in de wijnmakerij

Als de druiven alle uitdagingen hebben doorstaan, worden ze aan het einde van de zomer handmatig geplukt. In Nederland zijn ongeveer 15 wijndomeinen en de meeste plukken handmatig. Daar zijn ieder jaar genoeg enthousiaste vrijwilligers voor te vinden. Vervolgens gaan de druiven richting de wijnmakerij op het erf. Ook daar gaat het er anders aan toe dan bij de gangbare wijnboer. “Wanneer de druiven ontsteeld en gekneusd worden, komt het sap in aanraking met de schilletjes. Voor ons is dat heel interessant, want dan komen ze in aanraking met alle enzymen en gisten die met de druif zijn meegegroeid. De gangbare wijnboer vindt dat juist heel eng, omdat de balans van die gisten niet op orde is door het spuiten. De natuurlijke processen moeten daardoor gestopt en bijgestuurd worden. Wij doen niets en wachten tot de natuurlijke processen op gang komen. Wat in de wijngaard gold, geldt hier dus weer.”

De natuurlijke gisting is stabiel en rustig en dat levert net wat andere geuren en smaken op. “Dat geeft de wijn veel meer expressie, vinden wij. We zijn met z’n allen zo gewend dat wijn op een bepaalde manier moet smaken. En het liefst precies zoals vorig jaar. Er zijn wel honderd dingen die je volgens de wet mag toevoegen aan wijn. Zo wordt het een heel industrieel, bewerkt en voorspelbaar product. Ik snap dat sommigen dat fijn vinden, maar het is ook zo mooi om je te laten verrassen. We laten ons leiden door de druif. Onze wijn smaakt daardoor ieder jaar anders. Ik vind dat prachtig.’’