Aan de rand van de Hoge Veluwe, badend in het groen, ligt Buitenplaats Koningsweg. In de Tweede Wereldoorlog een defensieterrein van de Duitse Luftwaffe, tegenwoordig een culturele broedplaats waar wonen, werken, kunst en natuur samenkomen. De groene oase is de perfecte plek voor Omlab, want natuurinclusief ontwerpen en bouwen is waar de designstudio voor staat. Maar dan wel écht natuurinclusief, benadrukt Margreet van Uffelen. Ze richtte Omlab vijf jaar geleden op met behulp van een zakelijke lening van Triodos Bank, samen met haar echtgenoot Huub Looze. “Bouwen met beton krijgt soms ook de stempel ‘natuurinclusief’, omdat het bouwmateriaal ruimte voor bijen of planten biedt. Maar dan vergeet je de negatieve impact die betonproductie heeft op de natuur.”

Omlab wil het anders doen. De ontwerpstudio ontwikkelt bouwmaterialen op basis van biocirculaire grondstoffen. Biobased én circulair dus. Vervolgens laat Omlab met behulp van een 3D-printer zien wat je daar allemaal mee kan maken. Starterswoningen voor vleermuizen en zwaluwen bijvoorbeeld. Of 3D-geprinte bouwblokken.

Circulaire grondstof voor 3D-printers

Huub Looze gaf jarenlang les over productontwerp op de Avans Hogeschool. Hij vergaarde in die periode ontzettend veel kennis over grondstoffen en materialen. “Door de jaren heen werd ik me steeds meer bewust van de milieu-impact van al die materialen. Dat begon te jeuken. Het moest toch anders kunnen?” Stukje bij beetje ontstond een idee voor een duurzaam bouwmateriaal op basis van reststromen uit riool- en drinkwaterzuiveringsinstallaties. Tijdens de corona-lockdown experimenteerde hij er op los en werd dat idee realiteit.

Cellulose vormt de basis van het materiaal dat hij ontwikkelde, afkomstig van gebruikt wc-papier. “Als je dat mixt met calciet, een aantal bindmiddelen zoals Kaumera (ook reststromen uit rioolwaterzuiveringsinstallaties, red.) en water krijg je een soort klei die heel geschikt is voor de 3D-printer”, aldus Huub. Met deze ingrediënten als basis kan Omlab allerlei materialen maken voor de bouw- en infrasector, geschikt voor allerlei toepassingen.

Margreet en Huub ontwikkelden bijvoorbeeld een biocirculaire tegel voor de versteviging van aarden wallen. Hier worden normaal gesproken tegels van beton of geotextiel (matten van kunststof) voor gebruikt. “Maar dat is uiteindelijk gewoon afval dat je in de grond stopt. De bodem is heel gevoelig, daar moet je niet zomaar dingen aan toevoegen die er niet thuishoren”, zegt Margreet. “Onze tegel is biologisch afbreekbaar en wordt over een periode van jaren langzaamaan weer opgenomen door de bodem. In de tussentijd neemt de natuur de versteviging van de aarden helling over, via de wortels van de planten en bomen die er groeien.”

Bijkomend voordeel: de tegels bevatten kalk, waar in veel bodems een tekort aan is. “Maar als uit een bodemonderzoek blijkt dat er wel genoeg kalk in de bodem zit, kunnen we de tegels ook printen met minder kalk en bijvoorbeeld meer zand.”

Circulaire bouwblokken

Een ander innovatief prototype dat Omlab ontwikkelde zijn biocirculaire bouwstenen, die qua uiterlijk en sterkte vergelijkbaar zijn met blokken van gipsbeton. Huub en Margreet bouwden er al een menshoge muur mee. De 3D-geprinte blokken zijn momenteel duurder dan ‘normale’ bouwblokken. “Dus moet je je op andere manieren onderscheiden”, zegt Huub. “Ik hoorde laatst op het nieuws dat we in Nederland drie keer zoveel bouwvakkers nodig hebben voor al het werk dat er op de planning staat. Dan hebben we dus innovaties nodig die ervoor zorgen dat je met minder mensen toekan.”

De bouwblokken van Omlab doen precies dat. “We hebben ze ontworpen als een soort legosteentjes, zodat je ze alleen maar in elkaar hoeft te ‘klikken’. De constructies die je ermee bouwt zijn daardoor ook gemakkelijk te demonteren”, vertelt Huub. “Daarnaast kunnen we meteen kanalen voor ventilatie, leidingen en elektriciteitskabels in de blokken printen. Als je op voorhand over dit soort dingen nadenkt en het verwerkt in het design, kan dat op de bouwplaats ontzettend veel tijd schelen.”

Kraamkamer van innovatie

Maar tijdsbesparing in de bouw is niet waar het Omlab om gaat. “De Nederlandse bouwsector is verantwoordelijk voor ongeveer een kwart van al het afval dat geproduceerd wordt. In Duitsland gaat het zelfs om de helft. En de biodiversiteit holt achteruit”, zegt Margreet. “Ondertussen worden er complete bergen afgegraven om aan de grondstoffenvraag van de sector te voldoen. Die luxe hebben we simpelweg niet meer. Nooit gehad trouwens, maar nu echt niet meer. Het roer moet radicaal om.”

Hoe wil Omlab, als kleinschalige ontwerpstudio, daaraan bijdragen? “Creativiteit is onze onderscheidende factor. We zien onszelf als een kraamkamer van innovatie: we laten met concrete voorbeelden zien wat er allemaal mogelijk is. Vervolgens zoeken we de samenwerking op met grotere partijen, die de slagkracht hebben om onze ideeën verder te brengen.” Samen met de gemeente Arnhem en infrabedrijf Van Gelder werd bijvoorbeeld al proefgedraaid met de biocirculaire tegels die aarden wallen versterken. Voor de circulaire bruggen van Dura Vermeer leverde Omlab de circulaire nestjes voor boerenzwaluwen. En ook de vleesmuiskasten van Omlab hangen al op meerdere plekken.

100 procent duurzaam

Tijdens deze samenwerkingen met anderen vervult Omlab ook de rol van waakhond, zegt Margreet: “Het is heel gemakkelijk om er eventjes wat cement bij te doen, maar dan stopt het creatieve proces. Dan heb je iets dat ‘voor nu goed genoeg is’. Vanuit onze rol als ontwerper en omdenker willen we juist zo dicht mogelijk bij een 100 procent duurzaam product komen. Dát is wat we nodig hebben om de bouwsector echt te verduurzamen.”