Kweekvleesproducent Meatable uit Leiden vierde onlangs een belangrijke mijlpaal. Voor het eerst mocht het in Nederland kweekvlees serveren, tijdens een proeverij. Worstjes van gekweekt varkensvlees, om precies te zijn. Zo’n gekweekt worstje heeft momenteel een kostprijs van minder dan 100 euro. Dat klinkt duur wanneer je het vergelijkt met vlees uit de supermarkt. Maar vergeleken met ’s werelds eerste kweekburger, die hoogleraar Mark Post in 2013 presenteerde, is het een schijntje. Die burger had namelijk een prijskaartje van 250.000 euro.

De ontwikkelingen rondom kweekvlees gaan dus hard. In Singapore kan je zelfs al kweekkip in een restaurant bestellen. En het Nederlandse Mosa Meat opende onlangs de eerste testfabriek voor kweekvleesproductie, in Maastricht.

Vlees zonder dierenleed

Dat het rap gaat met kweekvlees is niet verrassend; de voordelen zijn onmiskenbaar. Volgens onderzoek van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) zorgt de huidige vleesindustrie voor 12 procent van alle broeikasgasemissies wereldwijd. Daarnaast neemt de veehouderij ontzettend veel land in beslag en liegt het watergebruik er ook niet om. Kweekvlees kan daar verandering in brengen. CE Delft concludeerde dat de ecologische voetafdruk van kweekvlees beduidend lager kan uitvallen dan die van conventioneel vlees, met name als het geproduceerd wordt met hernieuwbare energie.

“De laatste inzichten laten zien dat kweekvlees de potentie heeft om broeikasgasemissies en land- en watergebruik te voorkomen, ten opzichte van de huidige vleesindustrie”, beaamt Vidar Bakker, relatiemanager Landbouw en Voeding bij Triodos Bank. “En misschien nog wel het belangrijkste: kweekvlees kan ook ontzettend veel dierenleed voorkomen.” Want als kweekvleesproducenten tienduizenden burgers kunnen produceren met een halve gram spierweefsel, is de intensieve veehouderij (en al het dierenleed dat daarmee gepaard gaat) niet langer nodig.

Veel energie nodig

Maar nadelen en kanttekeningen zijn er ook. Zo ligt de energievraag van kweekvleesproductie momenteel nog erg hoog. De Universiteit van Californië stelde in een studie dat, mede door die hoge energievraag, de totale milieu-impact van kweekvlees zelfs fors hoger kan uitvallen dan die van ‘gewoon’ vlees, als huidige productiemethoden opgeschaald zouden worden (en met de huidige energiemix). Een kanttekening is daarbij wel op zijn plaats. Ook al gaan de ontwikkelingen hard, kweekvleesproductie bevindt zich nog steeds in de experimentele fase. De verwachting is dan ook dat de toekomstige energievraag een stuk lager uitvalt, door zaken als innovatie en opschaling.

Toch blijft de energievraag van kweekvlees ook in de toekomst een aandachtspunt, verwacht Bakker: “We maken in allerlei sectoren de transitie naar hernieuwbare energie en lopen nu al tegen grenzen aan, bijvoorbeeld in de vorm van netcongestie. Het wordt dus sowieso al een enorme opgave om de energietransitie tot een goed einde te brengen. Is het dan wel slim om allerlei nieuwe energie-intensieve activiteiten te introduceren en de uitdaging op die manier nóg groter te maken? Als we kweekvlees op grote schaal gaan produceren, zal dat enorm veel duurzame energie vragen. Dat is energie die je dan niet meer kan inzetten voor de verduurzaming van andere sectoren.”

Vlees eten is ongezond

Je kan je daarnaast afvragen of kweekvlees wel echt nodig is. Er zijn namelijk ook andere, plantaardige vleesvervangers die veel minder energie-intensief en milieubelastend zijn, zoals soja, kikkererwten en linzen. “En bijkomend voordeel: die zijn ook nog eens veel gezonder”, zegt Bakker. “Er zijn inmiddels legio onderzoeken (zoals deze en deze, red.) die laten zien dat een dieet met veel (rood) vlees gepaard gaat met gezondheidsrisico’s voor de mens, zeker als het om verwerkt vlees gaat. Het is veel gezonder om vooral met plantaardige producten in je eiwitbehoefte te voorzien.”

Dit is ook meteen de belangrijkste reden waarom Triodos Bank nu geen kweekvlees financiert. “Wij hebben bij Triodos Bank een holistisch beleid”, legt Bakker uit. “Dit betekent dat we altijd naar het grotere plaatje kijken. We vinden meerdere transities belangrijk (zie kader, red.) en de ene transitie kan de andere versterken. Maar de ene transitie mag de andere in ieder geval niet teveel tegenwerken. In het geval van kweekvlees zou dat laatste zomaar het geval kunnen zijn. Als we vlees op grote schaal vervangen door kweekvlees, boeken we weliswaar winst op het gebied van dierenwelzijn en verlagen we onze milieu-impact, maar houden we een vleesrijk dieet in stand. Met ongezondere eetgewoontes tot gevolg.”

Hotspots van biodiversiteit

Een dieet op basis van (overwegend) plantaardige eiwitten is niet alleen gezonder voor mensen, het kan ook voor allerlei prettige neveneffecten zorgen. Vidar laat er een gedachte-experiment op los: “Stel dat ons dieet in de toekomst voor 80 procent uit plantaardige eiwitten bestaat, en de overige 20 procent uit vlees. Dan kan je naar een hele andere vorm van veehouderij toe, met een veel beter leven voor dieren. Dan produceer je bijvoorbeeld geen 17.000 liter melk per hectare grond meer, maar 7.000 liter.”

Rundvee zou in dat geval een belangrijke rol kunnen spelen in Nederlands natuurbeheer, verwacht hij. Het takenpakket van de boer kan dan worden uitgebreid met landschapsbeheer-achtige activiteiten. “Nederland bestaat voor een groot deel uit grasland. Dat is door de huidige intensieve veehouderij nogal gedegradeerde grond, maar dat hoeft niet zo te zijn”, aldus Bakker. “Oorspronkelijk waren dat enorme hotspots van biodiversiteit. Er was een enorme botanische diversiteit en een gezond bodemleven, dat weer allerlei vogels aantrok. Daar zouden we met een overwegend plantaardig dieet weer naartoe kunnen werken. En dan kan je je afvragen: hebben we kweekvlees dan nog wel nodig?”

Op alle sporen inzetten

Maar hoewel we in Europa steeds minder vlees eten, is er van een overwegend plantaardig dieet nog lang geen sprake. Zowel in Europa als daarbuiten. Bakker schrijft kweekvlees mede daarom zeker niet af. “Het is geen kwestie van wel of (helemaal) niet. Zoals gezegd, kweekvlees kan om een aantal redenen een goed idee zijn. En klimaatverandering is een race tegen de klok, dus het kan ook zeker verstandig zijn om op alle sporen in te zetten.”

Waarom Triodos Bank op dit moment het toch niet financiert? “We geloven bovenal dat onze vleesconsumptie in Europa (in welke vorm dan ook) fors moet dalen. Dat is het beste voor het klimaat, het milieu én onze gezondheid. Daar maken we ons dan ook liever hard voor.”

_{Update 5 juni: de redactie heeft enkele kleine aanpassingen gedaan om het standpunt van de bank verduidelijken.}