Het is hét dilemma in het duurzaamheiddebat: moeten we minder gaan consumeren of volstaat groene groei? Tim Jackson, hoogleraar aan de University of Surrey, is hierover helder. Hij rekent voor dat het halen van klimaatdoelen een illusie is, als we even hard blijven groeien als nu. Hij pleit daarom voor een wereldeconomie die niet of nauwelijks groeit. Ook vindt hij dat we een eenvoudiger leven moeten leiden. Hij brengt dit zelf in de praktijk door bijvoorbeeld geen auto te rijden.

Wil je deze video zien?

Cookies zijn nodig om deze video te tonen. Lees er meer over in onze Privacyverklaring

Akkoord

Jarenlang onderzoek

Jackson’s mening is gestut op jarenlang onderzoek. Bijvoorbeeld over hoe effecten op het milieu beter in het Bruto Nationaal Product (BNP) tot uitdrukking kunnen worden gebracht. En ook over de kosten van CO2-reductie. Tijdens zijn werk stuitte hij op innerlijke tegenstrijdigheden in het systeem. “Om winst te maken, moeten bedrijven onnodige verspilling tegengaan. Maar tegelijk moeten ze zoveel mogelijk produceren en verkopen.

Welvaart zonder groei

De Britse onderzoeker begreep dat in de onderliggende structuur van de economie een weeffout zit. In 2004 kreeg hij de kans om dieper op die materie in te gaan. Met een team van economen, sociologen en psychologen startte hij een wetenschappelijk project dat de welvaart wilde herdefiniëren. Hiervan was het boek Welvaart zonder Groei een uitvloeisel.

Bewust niet geschreven als een doorsnee wetenschappelijk werk: “Ik wilde goed begrepen worden, omdat het om een netelige kwestie gaat die bovendien deels indruist tegen onze intuïtie.” Hoezo? “We associëren groei vaak met iets positiefs. Want we willen onze oogsten en kinderen zien groeien. En we hebben een verlangen naar nieuwe spullen. Mensen ontlenen hun identiteit daaraan. Daar komt bij dat we zijn grootgebracht met het idee dat we een probleem hebben, zodra de economie stokt.”

Meer dan materie

Hét punt van Jackson is dat ons begrip van welvaart te eenzijdig leunt op groei in economische zin. We drukken onze economie uit in BNP. Jackson geeft aan dat deze term louter is gebaseerd op productie, maar niet noodzakelijk ook op een beter leven. Onze investeringen gaan vooral naar het nog efficiënter maken en verder verhogen van productie.

Daardoor tarten we de grenzen van wat de aarde aankan. Jackson: “Bedrijven en politici woekeren dat vuur aan. Door mensen aan te moedigen om, met geld dat ze niet hebben, dingen te kopen die ze niet nodig hebben. Om een niet blijvende indruk te maken op mensen om wie ze niets geven.”

Beperkte grondstoffen

Volgens Jackson ontkent dit de werkelijke menselijke aard. “Er is meer dan het verlangen naar steeds maar meer. We hebben ook andere instincten. We weten dat het goed is dat groei soms stopt, zoals bij onze kinderen. We zien aan obesitas dat meer voedsel niet altijd beter is. En zelfs arme mensen zeggen in onderzoeken dat het hen om meer gaat dan alleen voedsel of geld. Ze vinden waardigheid, kansen en andere immateriële zaken ook belangrijk.”

Verder groeit het besef dat we leven op een planeet met beperkte voorraden grondstoffen. En dat steeds maar meer groei kan leiden tot uitputting. Jackson: “Dat denken is lang onderdrukt in de westerse samenleving. Dat kwam door een groot geloof in de kracht van het op groei gebaseerde model, dat in de jaren negentig hoogtij vierde. Het optimisme over democratie en vrije markt was na de val van de Muur enorm. We dachten even het succesrecept te hebben. Economische groei leek maakbaar, afspraken over economie en ecologie op wereldschaal leken haalbare kaart. Nu zijn we erachter hoe moeilijk dat is.”

Groene groei is niet het antwoord

Voor Jackson staat vast dat het anders moet. Groene groei is volgens hem niet het antwoord. Initiatieven in die richting, denk aan energie-efficiënter produceren, zijn volgens hem op zichzelf niet verkeerd. Want ze gaan uit van goede intenties en helpen bij bewustwording en verduurzaming. Jackson:“Maar het probleem van een systeem dat steeds vraagt om meer productie lossen we daarmee niet op. Op macro-economisch niveau blijft de prikkel om onze eindige planeet steeds verder uit te putten. Het groeien gaat nu veel sneller dan het vergroenen, maar het moet juist andersom.”

Zo’n economie zonder groei is niet gemakkelijk te realiseren, geeft hij grif toe. Jackson: “Dat vergt een volledig andere structuur waar we langzaam aan moeten bouwen. We kunnen de motor niet van de ene op de andere dag stoppen. Want de behoeften van consumenten zijn het cement in het huidige systeem. Ze zorgen voor stabiliteit. Als mensen minder kopen, moeten bedrijven inkrimpen, raken mensen werkloos. Dan kopen deze werkloze mensen nog minder, waardoor bedrijven weer moeten krimpen en ga zo maar door.”

CV
TIM JACKSON
Tim Jackson is hoogleraar aan de University of Surrey en directeur van The Sustainable Lifestyles Research Group (SLRG). De ecologisch econoom startte zijn loopbaan als onderzoeker bij NGO’s zoals Greenpeace. Later richtte hij zich op meer economisch getint onderzoek voor de University of Surrey en The Stockholm Environment Institute. In 2004 werd hij uitgenodigd door The Sustainable Development Commission om multidisciplinair onderzoek te doen, met als doel de welvaart te herdefiniëren. Dit leidde onder meer tot het boek Welvaart zonder groei. Onlangs is Tim Jackson benoemd tot lid van de Club van Rome. Deze denktank met vooraanstaande denkers en wetenschappers werd wereldberoemd met de publicatie in 1972 van het baanbrekende rapport ‘The Limits to Growth’ (‘Grenzen aan de groei’).

Jackson vindt dat we anders winst moeten gaan maken. “Winsten in het verleden waren vaak hoog, omdat we een deel van de rekening niet betaalden. Denk aan te weinig milieukosten bij het winnen van fossiele energie of veel te lage arbeidskosten voor onze kledingproductie.” De hoogleraar geeft toe dat hij er ook nog niet uit is hoe de nieuwe economie er precies moet uitzien.

Wat hij wel weet, is dat we moeten focussen op een transformatie naar een ander, minder op alleen groei gebaseerd, systeem. “En dat we af moeten van het huidige systeem dat is geënt op consumentisme en het speculatieve financieel systeem. Die dingen passen niet bij een economie zonder groei.” Aldus Jackson.

Kapitaal

Hij gelooft nog wel in kapitaal. Vooral investeringen vervullen in zijn visie een sleutelrol. Daarvan neemt het belang volgens hem zelfs toe. “We moeten investeren in de waardegoederen die onze toekomstige welvaart waarborgen. In productie van hoge kwaliteit, met minimale schade voor milieu of gezondheid, en een productieketen waarin werkers eerlijk worden beloond.

Bij zulke investeringen moeten we ons niet laten leiden door maximale winst. Centraal moet staan wat de waarde is die ze hebben voor toekomstig welzijn. Denk aan duurzame energie of een duurzamere voedselketen. Maar ook sociale investeringen, bijvoorbeeld in gemeenschappelijke voorzieningen, zoals theaters, zwembaden of buurthuizen.”

Geen Don Quichot

Voor een omslag naar een meer sobere levensstijl, moeten er volgens Jackson meer rolmodellen komen. Daarmee bedoelt hij mensen die bewust kiezen voor minder. Er zijn volgens hem zelfs rationele redenen om die keuze te maken. Jackson:“Uit onze wetenschappelijke bevindingen blijkt dat een minder materialistische en milieubelastende levensstijl kiezen beter is voor je welbevinden.

Maar dat is niet gemakkelijk. Je komt in conflict met de heersende opvattingen. Als je besluit om geen auto te hebben of geen verre vakantiereizen te maken, moet jíj je verdedigen. Dat begint al bij jonge kinderen. Die krijgen voortdurend signalen dat ze dingen nodig hebben om erbij te horen en gelukkig te zijn. De macht van merken is enorm.”

Maar Jackson voelt zich geen Don Quichot. “Deze medaille heeft ook een andere kant. Uit ons onderzoek blijkt dat kinderen van nu een goed leven in meer dan alleen materiële termen definiëren. Deze generatie is bovendien meer doordrongen dan ooit van het belang van een goed milieu. Ze weten meer van de wereld en geloven dat ze invloed hebben; ze staan open voor verandering. En veranderen kan snel, als we anders gaan investeren. Daar ligt de vonk die het vuur kan ontsteken.”

Fotografie: University of Surrey
Tekst: Joost Bijlsma