Een bodem die raakt uitgeput, bijvoorbeeld door het gebruik van bestrijdingsmiddelen, produceert geen gezonde gewassen meer en draagt niet bij aan een beter milieu. Gelukkig zijn er veel verschillende manieren van landbouw die de biodiversiteit en de bodem juist versterken. Denk aan biologische, circulaire of regeneratieve landbouw. Triodos Bank financiert alleen boeren die het minstens biologisch doen of dat willen gaan doen. Paul Kortekaas, manager team Landbouw & Voeding van Triodos Bank, helpt boeren stappen maken naar bio of naar nog een stap verder. Hij neemt ons mee in de verschillende vormen.

1. Biologische landbouw

Paul: “Biologische landbouw is een veerkrachtig systeem dat de gezondheid van de bodem in stand houd, dierenwelzijn waarborgt en eerlijke prijzen hanteert. Aan de basis van de biologische landbouw staan de biodiversiteit, de natuurlijke kringlopen en de ecologische processen.”

Dit zijn de vijf principes uit die centraal staan bij biologische landbouw:

• Een vruchtbare, levende bodem waarbij de gewassen op een stuk grond jaarlijks worden afgewisseld. Bij grasland wordt gebruik gemaakt van een mix van verschillende grassen en kruiden.
• Een biologische boer gebruikt geen kunstmest. Alleen dierlijke mest en compost om de veerkracht van het ecosysteem te versterken. Door het ‘afval’ van dieren en planten als grondstof voor het voeden van de bodem te gebruiken, is de kringloop rond.
• Biologische boeren gebruiken alleen natuurlijke gewasbescherming. Dit versterkt de biodiversiteit.
• (Pluim)vee mag buiten wroeten, scharrelen of grazen. De dieren hebben op een biologische boerderij meer ruimte en leven langer.
• Biologische boeren beperken het gebruik van antibiotica bij dieren.

Om je producten biologisch te mogen noemen, moeten ze aan allerlei strenge eisen voldoen. Dat wordt ook goed gecontroleerd door SKAL, de toezichthouder op de biologische keten. Paul weet dat het voor ‘gewone’ boeren een behoorlijk karwei is om over te stappen naar biologische landbouw.  

Paul: “De eerste twee jaar moeten ze veel tijd en geld investeren om aan de criteria te kunnen voldoen. De omzet daalt zelfs door een lagere opbrengst waar ze nog een gangbare prijs voor krijgen. Pas twee jaar na de overstap kunnen producten met een SKAL-keurmerk verkocht worden en levert het dus een hogere prijs op. Toch zie je dat steeds meer boeren de stap (willen) zetten. Vanuit Triodos Bank helpen we boeren daarbij. Soms zelfs met een omschakelkrediet. Maar we willen graag dat ze naast de stap naar biologisch ook nadenken wat ze verder nog kunnen doen om te verduurzamen. Denk aan het gebruik van duurzame energie of het tegengaan van verspilling van restproducten. Daarnaast werken we ook aan een netwerk van biologische boeren, waarbij boeren elkaar kunnen helpen.”

> Lees ook hoe de gebroeders Snippe biologisch én slim boeren.

2. Biodynamische landbouw

De biologisch-dynamische landbouw ziet de natuur als een holistisch systeem. Bodem, natuur, mens en kosmos zijn met elkaar verbonden.  

Het gaat zo een stap verder dan biologische landbouw. De boeren leven veel meer met de seizoenen. Ook houden ze rekening met hemellichamen als de maan, de werking daarvan op de aarde en dus ook op het groeien van planten en bomen. Zo heeft de maan niet alleen invloed op eb en vloed, maar bijvoorbeeld ook op de waterhuishouding van een plant.

Paul: “Het waren biodynamische boeren die ontdekten dat een wassende maan gunstig is om bovengrondse gewassen te planten, snoeien of bemesten en een afnemende maan juist gunstig is voor ondergrondse plantendelen.”  

Maar dat is niet het enige waar ze rekening mee houden, weet Paul. “Biodynamische boeren produceren grotendeels zelf het voer voor hun dieren. De boeren werken dus met een gesloten kringloop.”

Ook wat dierenwelzijn betreft, zijn er strengere eisen voor biodynamische boeren. De dieren krijgen meer ruimte en koeien houden hun hoorns. De producten van biodynamische boeren bevatten nog minder additieven (toevoegingen om bijvoorbeeld de smaak of houdbaarheid te verbeteren).  

Biodynamische producten herken je aan het Demeter keurmerk.

> Lees het verhaal van John Arink die het systeem wil veranderen door biodynamisch te boeren.

3. Circulaire, ofwel kringlooplandbouw

Kringloopboeren werken aan een gesloten systeem. Ze gebruiken alles en laten geen reststroom ongebruikt, legt Paul uit. “Het uitgangspunt van de kringlooplandbouw is dat de directe productie van voedselgewassen voor mensen het meest efficiënt is. Dieren zijn gezond voor de grond en de bodem, want door de uitwerpselen van de dieren is het voor planten mogelijk om te groeien. En daarnaast zijn dieren in staat om gras te eten; iets dat wij mensen niet kunnen.  

Maar het houden van te veel dieren op een te klein oppervlakte zorgt voor problemen. Als we minder dierlijke en meer plantaardige eiwitten gaan eten, kan de veestapel inkrimpen en kunnen we de landbouwgrond die we nu voor veevoer gebruiken, inzetten voor de productie van voedsel voor mensen. Een overgang naar een dieet waar we meer plantaardig gaan eten is bovendien beter voor de volksgezondheid.”

Als Triodos Bank staan we achter de visie van het kabinet om meer kringlooplandbouw te stimuleren, geeft Paul aan. “Maar wij gaan alleen een stap verder. Kringlooplandbouw an sich hoeft niet biologisch te zijn en sluit bijvoorbeeld geen gebruik van chemische landbouwbestrijding en kunstmest uit.” 

4. Natuurinclusieve landbouw

“Natuurinclusieve landbouw is een manier van boeren waar de natuur baat bij heeft” vertelt Paul. “Dat betekent dat de biodiversiteit toeneemt in plaats van afneemt. Denk bijvoorbeeld aan kruidenrijk grasland, bloemrijke perceelranden, houtwallen, hagen, bomen en poelen, die de natuur versterken. Boeren die natuur inclusief werken, gebruiken ook minder mest en krachtvoer, geen of nauwelijks gewasbeschermingsmiddelen en hebben aandacht voor een gezonde bodem.”

Natuurinclusief boeren heeft net als kringloopboeren geen eigen keurmerk. Maar dat hebben biologische- en biodynamische boeren wel en die boeren ook natuurinclusief. Lees bijvoorbeeld dit verhaal terug van Joost en Sandra van Dam die biologisch boeren terwijl ze ook voor de weidevogels zorgen.

5. Duurzame landbouw

Deze term wordt vaak gebruikt, geeft Paul aan. Maar volgens hem een te brede term. “Want wat bedoelen we er precies mee? Het staat al buiten kijf dat het huidige systeem duurzamer moet. Het is aangetoond dat het huidige gangbare landbouwsysteem niet duurzaam is.”

Het huidige gangbare landbouwsysteem doet een te groot beroep op grondstoffen, water en energie. Bovendien is het ongezond voor mensen en landbouwhuisdieren, wordt het milieu belast en tast het biodiversiteit en landschap aan. Daarom heeft de overheid gekozen voor een transitie naar een duurzamer landbouwsysteem waarbij er minder kunstmest, chemische bestrijdingsmiddelen en antibiotica worden gebruikt.  

Paul: “De overheid stimuleert de boeren. Ook om emissies terug te brengen en meer circulair veevoer te gebruiken. Natuurlijk is het een stap in de goede richting, maar voor ons is minder dan de biologische principes niet genoeg. Zo sluiten wij chemische bestrijdingsmiddelen uit.”

6. Regeneratieve landbouw

Regeneratieve landbouw helpt de bodem herstellen. Een gezonde bodem zorgt voor plantengroei, regulatie van koolstof en een goede waterhuishouding. Daarnaast bevatten gewassen die op een gezonde bodem groeien ook voldoende voedingsstoffen, waardoor ze weer een positief effect hebben op de mens.

“Jarenlang heeft de landbouw een negatieve impact gehad op de bodem, het grondwater en de biodiversiteit”, geeft Paul aan. “Bij regeneratieve landbouw wordt gekeken hoe deze vorm van landbouw een positief effect kan hebben op het herstel hiervan. Door te werken met een grote variëteit aan gewassen, die elkaar en de bodem voeden. Uiteindelijk zal regeneratieve landbouw positief bijdragen aan de natuur, het milieu, het klimaat en de voedselzekerheid.”

Triodos Bank financiert regeneratieve landbouw als het ook biologisch of biodynamisch is. Een goed voorbeeld van een regeneratieve boerderij is Maatschap Westers. In 2002 schakelden Harm en Riet al over van een gangbare naar een biologische bedrijfsvoering. Vanaf 2014 stapte zoon Erwin over naar een regeneratief bedrijfssysteem. Dat betekent dat ze producten kweken met een hoog vitamine- en mineralengehalte. En sinds dit jaar zijn ze een biologisch-dynamisch akkerbouw- en groenteteeltbedrijf.