Akkerbouwer Bonne Poelma meet elke seizoen de hoeveelheid stikstof in de bodem. Hij ontdekte twee maanden geleden dat er voldoende stikstof in de bodem van een van zijn percelen zit om biologische uien te gaan telen. 

“We zitten midden in het omschakelproces naar biologisch”, vertelt Bonne. “Samen met mijn ouders en oom ben ik al twee jaar bezig met biologisch gras op de gezondste percelen. Nu ben ik toe aan een iets intensiever gewas.” Voor een akkerbouwer geldt dat als hij zijn gewassen biologisch wil kunnen verkopen hij gebruik moet maken van biologische mest en geen chemische bestrijdingsmiddelen kan inzetten. Daarnaast moet hij meer verschillende gewassen gaan verbouwen zodat er meer wordt afgewisseld. Dat houdt de bodem gezonder zodat er meer leven in terug kan komen.

Bonne is pas 24 en werkt inmiddels al zijn halve leven mee op het land van zijn ouders en oom. Die deden het boeren ‘erbij’. Maar omdat de jonge boer die sinds 2018 officieel in het bedrijf zit op een gegeven moment het bedrijf overneemt en fulltime wil boeren moest hij de grond samenvoegen en kreeg hij van zijn familie de ruimte om de keuze voor biologisch te maken.

Actieplan voor meer bio

Voor de uitbreiding en transitie maakt Bonne gebruik van het speciale omschakelkrediet bij Triodos Bank. Dit is een lening die de boer pas terug hoeft te betalen vanaf het moment dat hij is omgeschakeld. Paul Kortekaas, manager Landbouw&Voeding bij Triodos Bank licht toe: “Naast dat we bestaande biologische boeren financieren willen we juist boeren financieren die gaan omschakelen naar biologisch. Nederland loopt ontzettend achter in Europa als het gaat om duurzame landbouw. We veranderen het systeem niet als we alleen maar geld lenen aan dat handjevol boeren die al heel innovatief zijn.”

Nederland blijft inderdaad achter omdat er hier maar 4,4% van de grond biologisch is. Het gemiddelde in Europa is ruim 9% en er zijn 21 landen die het beter doen. Oostenrijk steekt er met kop en schouders bovenuit: daar is ruim 25% biologisch. Er liggen duidelijke ambities om eindelijk meters te maken. In eerste instantie op Europees niveau waarop Eurocommissaris Frans Timmerman verantwoordelijk is voor de Green Deal die ervoor moet zorgen dat in 2030 55% minder CO2 wordt uitgestoten ten opzichte van 1990. Omdat intensieve landbouw een groot aandeel heeft in de vervuiling is hier een aparte zogenaamde ‘Farm to Fork’- strategie voor met een duidelijk doel. In 2030 is 25% van alle landbouw in Europa biologisch. Eind 2022 presenteerde het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) een actieplan om de biologische productie in Nederland te vergroten. Hierin wordt naar 15% biologisch in 2030 gewerkt.

“Natuurlijk vinden we die 15% niet ambitieus genoeg”, zegt Paul. “We zitten in een beslissende fase om de verdere opwarming van de aarde tegen te gaan, biodiversiteit te herstellen en de kwaliteit van ons water goed te houden. Daarnaast zien we biologisch nog maar als een beginpunt.” Toch is hij ook positief over het commitment omdat de overheid zich nu voor het eerst uitgesproken heeft voor het biologische label, en dat is wel zo duidelijk. “Voor het eerst willen we met heel veel organisaties hetzelfde. Als we het blijven hebben over natuurinclusief weet zowel de boer als de consument niet waar hij aan toe is.”

Dat is misschien wel te danken aan het Groenboerenplan dat in de zomer van 2022 op papier werd gezet. Het was in de zomer van 2022 en Geer van de Veer, oprichter van Herenboeren, kwam met vier andere organisaties samen omdat het nu echt noodzakelijk werd te laten horen dat de landbouwdiscussie niet alleen over stikstof zou moeten gaan. Met de Herenboerenbeweging ondersteunt hij burgers met de oprichting van natuurgedreven coöperatieve boerderijen. Hierbij runnen burgers zelf een kleinschalige boerderij waar een herenboer in dienst is. Ook hij staat hiermee voor een ander systeem. Waarmee ons eten gezonder wordt, waarmee we vooral lokale producten eten en waarmee een oplossing is voor de dure grond. “Het hele systeem moet op de schop. De biodiversiteit gaat verloren, de lucht is vervuild en de bodem raakt uitgeput. Stikstof is maar een onderdeel, maar omdat dit juridisch is vastgelegd hebben we het alleen daarover.”

Groenboerenplan

Geert: “Begin juli presenteerden we daarom het Groenboerenplan. De naam doet vermoeden dat het een plan voor boeren is, maar het is een plan namens 2500 boeren die laten zien hoe het anders kan. Het plan is een advies aan de overheid in tien punten.” Dit plan, waar Triodos Bank ook ondertekenaar van is, roept de overheid op om het voedselsysteem te veranderen. “Willen we dat meer dan een handvol boeren iets verandert, moeten boeren die omschakelen ondersteund worden, de grond betaalbaar zijn en moet de consument betere keuzes kunnen maken.”

Het plan werd massaal ondertekend, waaronder door 900 organisaties. Paul Kortekaas: “Een enorme winst, we staan allemaal voor gezonder en eerlijker landbouwsysteem, maar tot voor kort waren we het bijvoorbeeld niet met elkaar eens of we het biologisch keurmerk nastreefden en daar hebben we nu voor gekozen.”

Verder kijken dan stikstof

Triodos Bank financiert sinds de oprichting in 1980 alleen biologische en biologisch-dynamische boeren. Dat zijn boeren die de keurmerken daarvan dragen waarmee de consument ook weet waar hij aan toe is. Waar wij als Triodos Bank op willen aansturen is een totaaloplossing door een systeemverandering in het voedselsysteem. Het beperken van de klimaatimpact van de landbouw begint op ons bord. De voornaamste bron van emissie door de landbouw is de intensieve veehouderij. Door ons dieet aan te passen, kunnen we de klimaatimpact sterk verminderen. Het is daarom goed om te streven naar een dieet met maximaal 20% dierlijke eiwitten en een extensivering van de veehouderij.”

In augustus overhandigde hij onze uitgangspunten daarover aan Johan Remkes die de toen onderzocht hoe het stikstofprobleem moest worden opgelost. “Wij staan voor een gebalanceerd en veerkrachtig systeem. Een stikstofprobleem staat niet op zichzelf. Landbouw en natuur werken samen. Ik zie bijvoorbeeld rondom de Natura 2000 gebieden een bufferzone voor me waar je landbouw vindt met alleen groentegewassen en gewassen die je kunt gebruiken voor biobased bouwen. Hier staat de natuur centraal.”

Het speciale omschakelkrediet van Triodos Bank moet een boer perspectief geven. “De afzet van biologische producten is vaak de grootste uitdaging”, geeft Paul aan. Een boer kan nog zo graag willen, hij moet zeker weten dat hij zijn biologische producten voor een eerlijke prijs kan verkopen. Wij denken met de boer mee. Hoe kun je je producten afzetten en zijn je uitgangspunten reëel?”

Boer Bonne: “Ik ben blij met het contact. Triodos Bank komt langs om met me mee te denken. Want er zijn echt wel uitdagingen. We hadden dus besloten een volgend perceel biologisch te gaan verbouwen met ui. Ik had daarvoor een koper geregeld en met een boer in de omgeving afgesproken dat ik voldoende biologische mest kon afnemen. Van te voren dacht ik dat dat de twee grote uitdagingen waren, maar dat deel viel nog best mee. Alleen liep ik toen tegen een ander probleem aan: ik kon niet aan biologisch zaad komen. Daarvoor moest ik mijn netwerk inzetten van andere biologische boeren. Na twee maanden kon ik er gelukkig toch aankomen.”  

De nieuwe generatie boer

Rozemarijn Karsemeijer is net klaar met omschakelen. Net als Bonne is ze nog niet fulltime aan de slag als biologische melkveehouder en haar zitten haar ouders nog in het bedrijf. Als ze de boerderij later overneemt dan is ze de zesde generatie. Net als Bonne moest ze haar ouders overtuigen van de stap naar bio. “Ze stonden er in het begin helemaal niet voor open toen ik met mijn ideeën thuis kwam. Via mijn studie op de landbouwuniversiteit in Wageningen kwam ik in contact met biologische boeren en raakte ik geïnspireerd. Ik vond het bij onze bedrijfsvoering passen en daarnaast richt je je op de toekomst door te stoppen met bestrijdingsmiddelen en kunstmest.”

Het duurde vijf jaar voor haar ouders echt overtuigd waren. Wat trok ze over de streep?

Niet perse het financiële plaatje geeft Rozemarijn aan. “We moesten sowieso investeren want de stal was verouderd. Dus de vraag was hoe we dat dan terug gingen verdienen; met opschalen of door biologisch te worden.” Een berekening liet zien dat de tweede oplossing niet perse de beste was. “Mijn ouders raakten toch overtuigd, maar dat had vooral te maken met de vrijblijvende adviseur die ons alles over biologisch worden vertelde. Ze zagen hoeveel mogelijkheden biologisch heeft. Dat de prijs en de markt positief veranderen en dat je kiest voor een positieve richting. Uiteindelijk moet ik het gaan doen dus mocht ik ook kiezen, maar ik vind het knap hoe mijn ouders zich bewogen van onzekerheid naar enthousiasme.”

Toen het melkveebedrijf het omschakelproces startte en daarvoor een omschakelkrediet afsloot, adviseerde Triodos Bank het dak van de stal meteen vol te leggen met zonnepanelen. “Daar had ik zelf niet aan gedacht”, zegt Rozemarijn. “Je wilt niet perse nog meer lenen, maar het bleek al snel een heel verstandige zet.”

Inmiddels is het grasland van de boerderij gewend aan biologische mest. Maar in het begin was dat anders. “Het was treurig hoe laag de eerste grasopbrengst was, al kwam dat deels door de droogte”, vertelt Rozemarijn. “We moesten gras aankopen terwijl de kosten voor het biologische voer ook hoger zijn. Toch hadden we hier rekening mee gehouden en gaat het nu goed. De volgende stap is de kaas in de winkel ook biologisch te verkopen.”

HAK naar 100% bio

Ondanks dat boeren positieve verhalen delen, stijgt het aandeel nauwelijks. Dat gaat pas echt veranderen als afzetmarkt van biologisch stijgt. Onlangs maakte conservenproducent HAK bekend in 2027 volledig biologisch te willen zijn. Althans met de Nederlandse boeren en die produceren 85% van het totaal van alle potjes HAK in de winkel. “Dat zijn de stappen die we moeten maken”, geeft Michaël Wilde aan, directeur van ketenorganisatie voor biologische landbouw en voeding Bionext. Eén van de taken van deze organisatie is biologische producten bekender maken. Ze gaan met supermarkten in gesprek hun biologische producten beter aan te bieden en lobbyen voor een eerlijkere prijs voor de consument. “Zo’n aankondiging van HAK is veelbelovend. Dit betekent perspectief voor veel Nederlandse boeren die willen omschakelen en de consument veel meer waarde voor zijn geld krijgt. Dit zouden veel meer producenten moeten doen. Zo kan HAK er voor zorgen dat de ketens met Nederlandse boeren korter worden en de prijs voor zowel boer als consument eerlijk is.”

Keuze van de consument

Met Bionext maakt Michaël ook deel uit van het Groenboerenplan. “Daar is de ambitie hoger dan 15%, maar als Bionext vinden we het ontzettend positief dat biologisch nu erkenning krijgt vanuit de overheid. Met het actieplan van LNV liggen er groeiperspectieven.”

Een van de acties waar hij mee aan de slag wil is de keuze voor de consument. ‘Waarom moet je nog kiezen?’, vraagt hij zich af. “Voor een deel van het assortiment kun je nu al alleen bio aanbieden. Supermarkt Plus maakte onlangs een mooie eerste stap door huismerkmelk alleen nog biologisch aan te bieden.”

De acties van Plus, maar ook van HAK noemt Michaël allemaal impactvolle korte-termijnacties waarvan we er veel meer moeten hebben. Op de lange termijn moet bijvoorbeeld btw op biologisch worden afgeschaft. “We blijven hiervoor pleiten ook al zie ik het niet snel gebeuren. Maar door hiervoor te blijven strijden maak je biologisch bekender en maak je mensen ervan bewust dat het eerlijk is dat gezond eten voor iedereen toegankelijk moet zijn.”

Geert van der Veer hoopt dat hij in mei kan zeggen dat het Groenboerenplan het nieuwe landbouwbeleid beïnvloed heeft. “We zitten nu elke week bij het ministerie. Ook Triodos Bank heeft hier een rol. Paul: “De nadruk van de overheid ligt nog steeds op de piekbelasters uitkopen. Daarnaast moeten omschakelaars gestimuleerd worden, dan pas verander je een systeem. Ik wil laten zien hoe dit kan. Als ik hoor dat Schiphol stikstofruimte inkoopt, dan zakt de moed me soms nog wel in de schoenen. Daar begrijp ik niks van.”

Biologisch met koeienletters

Ondertussen kijkt akkerbouwer Bonne uit naar de dag dat hij fulltime op de boerderij aan de slag kan. Als onderzoeker hield hij zich bezig met innovaties als groene mest, een ontwikkeling die dierlijke mest overbodig kan maken. “Als ondernemer en boer ben ik nog helemaal niet zo ver, de basis moet eerst staan. Wat als ik straks helemaal bio ben en alle onkruid moet wieden? Zijn er dan arbeiders beschikbaar die dit willen doen? Ik heb de hoop dat dit allemaal goed uitpakt want het systeem van mijn vader en opa waar we zoveel mogelijk produceerden, is echt wel verleden tijd.”

Laat de supermarkten biologisch maar in koeienletters op hun producten schrijven, zegt hij. “Die bieden het nu nog aan als een luxeproduct. Maar het moet als de norm worden verkocht, want dat is  het.”

Het hele systeem moet dus op de schop, maar laat je daar niet moedeloos door worden. Biologisch is niet altijd veel duurder. Michaël van Bionext vertelt dat ze een keer een test deden met een supermarkt. Die had een bordje bij de melk hangen met de boodschap: ‘voor 10 cent meer heb je bio’. “Toen steeg de verkooop van biologische melk met 40%. Natuurlijk kunnen we niet verwachten dat iedereen alles bio koopt. Maar veel mensen hebben wel de ruimte andere keuzes te maken. Ik vind dat we als rijke Westen onze verantwoordelijkheid nu moeten pakken.

Uiteindelijk moeten we niet meer de keus hebben, maar is alles bio, sluit Paul af. “De keten is korter en eerlijker. Biologisch is de gezondste keus en dat biedt je aan iedereen aan.”